Του Στέλιου Παπαθανασόπουλου

Ζούμε στην εποχή των δημοσκοπήσεων. Στην πράξη ούτε η κρίση τις επηρέασε. Κατά μέσο όρο ανακοινώνεται τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον μία πολιτική δημοσκόπηση κάθε εβδομάδα. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ήταν διαφορετικά, αφού ως χώρα βρισκόμαστε σε μόνιμο καθεστώς οικονομικής και πολιτικής ανασφάλειας. Ενώ όμως όλοι μιλούμε για το τι μας λένε οι δημοσκοπήσεις, σπανίως αναφερόμαστε ή γίνεται δημόσιος διάλογος για τις δημοσκοπήσεις στη χώρα μας. Κι όταν αυτός γίνεται έχει προκληθεί, ως συνήθως στη χώρα μας, εν μέσω αμφισβητήσεων, ίσως και μηνύσεων.

Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι ενώ οι δημοσκοπήσεις έχουν αξία αλήθειας, το «δυνητικό» εκλαμβάνεται ως γεγονός. Η θρησκεία της γνώμης, όπως έχει λεχθεί, έχει ενσωματωθεί σε τέτοιο βαθμό στα πολιτικά ήθη και τον πολιτικό και γιατί όχι δημοσιογραφικό κόσμο ώστε ανήκει πλέον στη σφαίρα του αυτονόητου. Από την άλλη πλευρά, έχουν από καιρό παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι συμμορφώνονται με την πλειοψηφούσα γνώμη, ένα φαινόμενο που μερικές φορές αναφέρεται ως «σύνδρομο της αγέλης», δηλαδή η τάση ενίσχυσης αυτού που προηγείται. Στον πολιτικό τομέα, οι άνθρωποι μαθαίνουν για την επικρατούσα κοινή γνώμη στις πολιτικές/κομματικές προτιμήσεις, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν το φαινόμενο της αγέλης, αν και υπάρχουν κι αντίθετες ερμηνείες. Με άλλα λόγια, ενώ η δημοσκόπηση ήταν αρχικά μια πηγή πληροφόρησης, τώρα δημιουργεί το γεγονός. Ακόμη, κάποια αποτελέσματα δημοσιεύονται ως αποκλειστικότητες, γίνονται ψευδογεγονότα, με αποτέλεσμα να μεταθέτουν τη χρησιμότητα του δημόσιου διαλόγου.

Αλλάζουν άποψή. Το «σύνδρομο της αγέλης» συμβαίνει όταν οι άνθρωποι αλλάζουν τις απόψεις τους για να συμμορφωθούν με την πλειοψηφούσα άποψη, μετατοπίζοντας τις προτιμήσεις τους υπέρ του πιο δημοφιλούς υποψηφίου, κόμματος ή πολιτικής άποψης. Οι έρευνες προτείνουν τρεις κύριους μηχανισμούς με τους οποίους οι δημοσκοπήσεις μπορεί να προκαλέσουν συμμόρφωση και συγκατάβαση: (1) η κανονιστική κοινωνική επιρροή, ή επιθυμία των ανθρώπων να υιοθετήσουν τη θέση της πλειοψηφίας, ώστε να αισθάνονται αρεστοί και αποδεκτοί ή πιστεύουν ότι είναι με τους νικητές, (2) η ενημερωτική κοινωνική επιρροή, ή οι άνθρωποι μαθαίνουν από τη «σοφία του πλήθους» μέσω της κοινωνικής απόδειξης, επειδή «πιστεύουν ότι η ερμηνεία των άλλων επί μιας αμφιλεγόμενης κατάστασης είναι πιο ακριβής … και θα τους βοηθήσει ώστε να επιλέξουν τη σωστή πορεία και (3) οι άνθρωποι επιλύουν τη«γνωστική ασυμφωνία» με τη μετακίνησή τους σε εκείνη την άποψη/κόμμα που συνάγουν ότι πρόκειται να κερδίσει με βάση τις δημοσκοπήσεις.

Το «σύνδρομο της αγέλης», που είναι μια μορφή συμβιβασμού και συναίνεσης, είναι το είδωλο μιας πλαστής συναίνεσης, όπου οι άνθρωποι θεωρούν ότι η δική τους στάση είναι πιο δημοφιλής από ό,τι πραγματικά είναι. Στο πεδίο της πολιτικής μπορούν να γίνουν ένα είδος αυτοεκπληρούμενης προφητείας όπου οι πλειοψηφίες, είτε υποστηρίζουν κόμματα είτε πολιτικές, είναι δυνατό να επεκτείνουν την εμβέλειά τους. Παρά την αυξημένη προσοχή για το αν η μέτρηση της κοινής γνώμης μπορεί μόνη της να επηρεάσει την κοινή γνώμη, οι έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις του «συνδρόμου της αγέλης» είναι ελάχιστες και στην Ελλάδα ανύπαρκτες.

Ετσι, ενώ η πολιτική δημοσκόπηση αποτελεί κεντρική πτυχή της πολιτικής ζωής, η συνεχής διενέργειά τους μπορεί να έχει ανάστροφο αποτέλεσμα. Ομως θα ήταν αφελές κι άδικο να κατηγορούνται συλλήβδην οι δημοσκοπήσεις, κι όχι αυτοί που τις κάνουν, πώς τις διεξάγουν, ποια μεθοδολογία χρησιμοποιούν και πώς θέτουν κάποια ερωτήματα. Σε αυτό έχουν συμβάλει και οι πολιτικές ηγεσίες, καθώς στην πράξη οι δημοσκοπήσεις σταδιακά εξυπηρετούν την πάγια ανάγκη των κυβερνώντων να γνωρίζουν τον δείκτη δημοτικότητάς τους, αν και τις επικαλούνται κατά το δοκούν. Οι ιθύνοντες θα πρέπει να προσέξουν όλα αυτά γιατί πλέον οι άνθρωποι δεν απαντούν με ευκολία στις δημοσκοπήσεις, συμπαρασύροντας και αντίστοιχες έρευνες που ελάχιστη ή καμία σχέση έχουν με την πολιτική.

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, 23/05/2015