Η προσφυγική/μεταναστευτική κρίση στον ελληνικό Τύπο κατά την προεκλογική περίοδο των βουλευτικών εκλογών της 20ής Σεπτεμβρίου 2015

Της Μαρίας Κωστάλα.

Πηγή: Reuters/Yannis Behrakis

Περίληψη:

Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι ο τρόπος που ο ελληνικός Τύπος προσέγγισε το ζήτημα της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης. Το Σεπτέμβριο 2015, η Ελλάδα – για δεύτερη φορά μέσα σε εννέα μήνες – βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο. Την ίδια χρονική περίοδο πολλαπλασιάστηκαν οι προσφυγικές ροές στα ελληνικά νησιά. Η παγκόσμια κοινή γνώμη ευαισθητοποιήθηκε ιδίως όταν εντοπίστηκε στα τουρκικά παράλια, στις 2 Σεπτεμβρίου 2015, η σωρός του μικρού Αϊλάν Κουρντί από την Συρία. Υπό αυτά τα δεδομένα, εξετάστηκαν τα άρθρα για πρόσφυγες και μετανάστες που δημοσιεύθηκαν σε πέντε ελληνικές εφημερίδες, κατά την προεκλογική περίοδο, τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο 2015. Αναλύοντας συγκριτικά τα αποτελέσματα, διαπιστώσαμε ότι η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση παρέμενε υψηλά στην ατζέντα των ελληνικών εφημερίδων, παρά το γεγονός ότι σημαντικά εγχώρια πολιτικά γεγονότα «ανταγωνίζονταν» για την προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι η κάλυψη των εφημερίδων αντανακλούσε και επιβεβαίωνε τον «πολιτικό τους προσανατολισμό».

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο πόλεμος στη Συρία, εξώθησε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες να εγκαταλείψουν την χώρα τους μετά την σχεδόν ολοσχερή καταστροφή της. Μέσα σε πέντε χρόνια συγκρούσεων μεταξύ του ηγέτη Μπασάρ αλ-Άσαντ και της εξτρεμιστικής οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος», η εμφύλια σύρραξη στη Συρία μετρά πάνω από 270.000 νεκρούς και περισσότερους από 4 εκατομμύρια πρόσφυγες εκτός Συρίας. Με δύο εκατομμύρια πρόσφυγες να βρίσκονται στα παράλια της Τουρκίας, τον Αύγουστο 2015 οι ροές από την γείτονα χώρα προς τα ελληνικά νησιά και κυρίως την Κω, τη Μυτιλήνη, την Χίο, τη Σάμο και τη Λέρο αυξήθηκαν κατακόρυφα σε αριθμούς υπερτριπλάσιους σε σύγκριση με τους μόνιμους κατοίκους των ως άνω νησιών[1].

Η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με τις συνέπειες μιας από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις. Οι πρόσφυγες κατέπλεαν στα νησιά του Αιγαίου με φουσκωτές βάρκες που προμηθεύονταν από Τούρκους διακινητές, ζητώντας προστασία ως αιτούντες άσυλο στην ΕΕ. Ουσιαστικά η Ελλάδα αποτέλεσε την χώρα τράνζιτ, δηλαδή το πέρασμα προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Σύμφωνα µε τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών που διέσχισαν τη Μεσόγειο το 2015 ξεπερνά τις 899.000, µε τις ροές να συνεχίζονται αδιάκοπα. Από τον Αύγουστο υπήρξε εκτίναξη των ροών[2]. H εκτίναξη αυτή των προσφυγικών ροών συνέπεσε με την προκήρυξη πρόωρων εθνικών εκλογών στην Ελλάδα για δεύτερη φορά μέσα στο ίδιο έτος.

Εν προκειμένω, στην παρούσα έρευνα, το ερώτημα έγκειται στον τρόπο που ο Τύπος κάλυψε το ζήτημα της προσφυγικής κρίσης και τι είδους πλαισίωση χρησιμοποιήθηκε. Εάν, δηλαδή, αντιμετωπίστηκε ως ευρωπαϊκό ζήτημα ή ζήτημα διακυβέρνησης και χειρισμού του αρμόδιου υπουργού είτε ζήτημα συνολικής διακυβέρνησης. Επιπλέον, εξετάστηκαν ο τρόπος παρουσίασης, η εστίαση και ο προσανατολισμός των υπό διερεύνηση δημοσιευμάτων. Επιχειρείται η διερεύνηση του τρόπου κάλυψης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης εν μέσω πρόωρων εκλογών στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, εξετάζεται το προσφυγικό ζήτημα και η απόδοση αιτιότητας που απορρέει από τον τρόπο παρουσίασης και αντιμετώπισή του στον Τύπο. Διερευνάται κατά πόσο αντιμετωπίζεται ως εθνικό ζήτημα ή ευρωπαϊκό ζήτημα καθώς αυτή η πλαισίωση σχετίζεται με τη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Τέλος, αναζητάμε απάντηση στο ποιος φταίει για την προσφυγική κρίση καθώς και στο ποιος έχει την υποχρέωση και ευθύνη της διαχείρισής της.

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ

Σύμφωνα με τους μελετητές η ημερήσια θεματολογία ή διάταξη (agenda setting) καθορίζεται από τρείς παράγοντες που συμβάλουν στην τελική μορφή της. Αναφέρεται στην έμφαση που δίνουν τα μέσα ενημέρωσης σε ορισμένα γεγονότα, στις απόψεις του κοινού για το τι αξίζει να αναφερθεί και να προσεχθεί από αυτά αλλά και την πολιτική θεματολογία που αποτελείται από τις προτεραιότητες των πολιτικών, με απώτερο σκοπό να αφομοιώσουν και να εκτελέσουν συγκεκριμένες πολιτικές (Δεμερτζής, 2002).

Με βάση τις διάφορες θεωρίες σχετικά με τη μαζική επικοινωνία, τα ΜΜΕ ασκούν κάποια επίδραση στη κοινή γνώμη εξαιτίας του γεγονότος ότι δίνουν προσοχή σε ορισμένα ζητήματα, ενώ παραμελούν κάποια άλλα. Οι άνθρωποι έχουν τη τάση να γνωρίζουν αυτά τα πράγματα με τα οποία ασχολούνται τα ΜΜΕ και να υιοθετούν τη σειρά προτεραιότητας που τα ΜΜΕ αποδίδουν σε διάφορα θέματα. Οι McCombs και Shaw (1993) συμπέραναν ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης «καθορίζουν» την ημερήσια θεματολογία του κοινού.[3] Ο καθορισμός της ημερήσιας θεματολογίας είναι αποτέλεσμα της ισχυρής επιρροής των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης που είναι σε θέση να στρέψουν την προσοχή του κοινού σε κάποια θέματα τα οποία θεωρούνται «σημαντικά». Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να επηρεάσει την κοινή γνώμη και να αποπροσανατολίσει το κοινό έτσι ώστε να δώσει βάση σε συγκεκριμένα θέματα σε βάρος άλλων θεμάτων[4].

Οι μελετητές ορίζουν το θέμα ως κοινωνικό, συχνά συγκρουσιακό, το οποίο έχει τύχει κάλυψης από τα ΜΜΕ (Dearing και Rogers, 1996). Πεδίο εφαρμογής του ως άνω ορισμού γίνεται η διαχείριση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης από επιλεγμένες ελληνικές εφημερίδες. Η οπτική αυτή μας υπενθυμίζει ότι ο καθορισμός της ημερήσιας θεματολογίας είναι από τη φύση του μια πολιτική διαδικασία. Αυτό που διακυβεύεται είναι η σχετική προσοχή που δίδουν τα ΜΜΕ σε ορισμένα θέματα και όχι σε άλλα. Σε αυτό το πλαίσιο , οι συντάκτες εφημερίδων και άλλοι πυλωροί των ΜΜΕ (media gatekeepers) αποφασίζουν ότι η προσφυγική κρίση αξίζει περίοπτης ειδησεογραφικής κάλυψης.

Σε μικρό χρονικό διάστημα το πρόβλημα των προσφυγικών ροών μετατρέπεται σε «θέμα προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης» και αναρριχάται στην κορυφή της θεματολογίας των Μέσων στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.

Μια από τις θεμελιώδεις διεργασίες μέσα από τις οποίες κατασκευάζονται τα γεγονότα από τα ΜΜΕ είναι αυτή της πλαισίωσης (framing). Η προσέγγιση της πλαισίωσης αναφέρεται στους όρους με τους οποίους παρουσιάζεται ένα ζήτημα, στον ορισμό, λόγου χάρη, της κατάστασης στην προσφυγική και μεταναστευτική κρίση και στην εκτίναξη των προσφυγικών ροών προεκλογικά καθώς στα πλαίσια αναφοράς που «υποβάλλουν» μια συγκεκριμένη ανάγνωση του ζητήματος, αποσιωπώντας ή περιθωριοποιώντας εναλλακτικές εκδοχές του.

Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι η σημασία της θεματολογίας και της πλαισίωσης των μέσων, δηλαδή η δυνατότητα να δημιουργούν πολιτικές προτεραιότητες και απόψεις, συνδέεται άμεσα και με το βαθμό στον οποίο το κοινό εξαρτάται από τα μέσα επικοινωνίας για ενημέρωση και προσανατολισμό. Συνεπώς, δεν είναι μόνο η χρήση των μέσων ενημέρωσης, αλλά και ο βαθμός εξάρτησης των μελών του κοινού από αυτά για την ενημέρωση. Όσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη, τόσο πιο πιθανή είναι η εκδήλωση των επιδράσεων που ασκούν τα ΜΜΕ. Όπως αναφέρει ο Παπαθανασόπουλος (1997), τα άτομα με υψηλό βαθμό ανάγκης για προσανατολισμό αναφορικά με κάποια πολιτικά θέματα είναι περισσότερο ευάλωτα στη θεματολογία των μέσων ενημέρωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέσα ενημέρωσης θεωρούνται ο βασικός μοχλός για την επίτευξη δημοσιότητας, καθώς και η βασική πηγή ενός οργανωμένου συστήματος εννοιολόγησης καθώς και νοηματοδότησης όπου μπορεί να προσδιοριστεί τι είναι φυσιολογικό και επομένως αποδεκτό (Castells, 2010).

Συνοψίζοντας τις βασικές όψεις της πλαισίωσης, ο Εntman (1993) υποστηρίζει ότι τα πλαίσια «προσδιορίζουν τα προβλήματα, διαγιγνώσκουν τις αιτίες, προβαίνουν σε ηθικές αξιολογήσεις και προτείνουν λύσεις».

Επεισοδιακή και Θεματική Πλαισίωση

Ο Iyengar (1991) διακρίνει δύο είδη πλαισίωσης. Η πρώτη αναφέρεται ως «περιπτωσιολογική» (episodic) κατά την οποία παρουσιάζονται συγκεκριμένες περιπτώσεις ή γεγονότα και δεύτερον, η «θεματική» (thematic), κατά την οποία τα ζητήματα τοποθετούνται σε πιο αφηρημένο και γενικευμένο επίπεδο Iyengar (2005). Οι βασικές επιδράσεις που παρατηρούνται και από τα δυο είδη πλαισιώσεων αφορούν στη διαδικασία απόδοσης αιτιότητας. Η απόδοση αιτιότητας για ένα συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί, κατά τον Ιyengar (1991), σημαίνοντα παράγοντα που επηρεάζει αποφάσεις σχετικά με τις στάσεις έναντι των κοινωνικών και πολιτικών δρωμένων και απαντά σε δύο ερωτήματα: πρώτον «ποιος θεωρείται υπεύθυνος» και δεύτερον «ποιος έχει τη δυνατότητα να καταπολεμήσει ένα συγκεκριμένο φαινόμενο».

Σύμφωνα με τον Iyengar η περιπτωσιολογική πλαισίωση παρουσιάζει ένα συγκεκριμένο γεγονός χωρίς να το συνδέει με τις αιτίες του. Για παράδειγμα, η επικέντρωση στην προσωπική ιστορία ενός πρόσφυγα είτε στη διαδικασία ταυτοποίησης του, μεταφέρει την εστίαση στο ίδιο το άτομο και όχι στις γενεσιουργικές αιτίες του πολέμου στην Συρία. Σχετικά με την θεματική πλαισίωση ο Iyengar (1991) αναφέρει ότι τοποθετεί τα ζητήματα σε ένα γενικό πλαίσιο. Το προσφυγικό ζήτημα, δηλαδή, παρουσιάζεται ως παράγωγο μιας ευρύτερης πολιτικής και γεωπολιτικής κατάστασης. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στην εστίαση της αιτιότητας μεταξύ των δύο ειδών πλαισίωσης. Η περιπτωσιολογική πλαισίωση στρέφει τη προσοχή προς τα ίδια τα γεγονότα και όχι στα αίτια. Εν προκειμένω, η επεισοδιακή πλαισίωση, αφορά στην κάλυψη του προσφυγικού ζητήματος ως εθνικό ζήτημα, ως ζήτημα διακυβέρνησης. Αλλιώς ειπωμένο, η επεισοδιακή πλαισίωση στο συγκεκριμένο ζήτημα σχετίζεται με την ικανότητα ή όχι της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει το ζήτημα αλλά και με τις δυνατότητες της Ελλάδας να ανταπεξέλθει. Αντιθέτως, η θεματική πλαισίωση του προσφυγικού ζητήματος σχετίζεται με την αντιμετώπιση αυτού ως Ευρωπαϊκό ζήτημα καθώς η πλειοψηφία των προσφύγων αιτούνται άσυλο σε ευρωπαϊκές χώρες και αντιμετωπίζει την Ελλάδα ως χώρα υποδοχής.

Όσον αφορά στις συναισθηματικές επιδράσεις της θεματικής και επεισοδιακής πλαισίωσης, σύμφωνα με τον Gross (2008:172), το ανθρώπινο ενδιαφέρον και συναισθήματα ενεργοποιούνται με τη χρήση της επεισοδιακής πλαισίωσης παρά με τη θεματική. Αντιθέτως, όταν χρησιμοποιείται η τελευταία, παρατηρείται μια αποστασιοποίηση από το άτομο και μια επικέντρωση στο ευρύτερο περιβάλλον και τις αιτίες του ζητήματος.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Βασικός στόχος της έρευνας ήταν να διερευνηθεί κατά πόσο το προσφυγικό ζήτημα χρησιμοποιήθηκε ως προεκλογικό πεδίο αντιπαράθεσης στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015 , η εστίαση και ο προσανατολισμός του ζητήματος, εθνικός ή ευρωπαϊκός, καθώς και η πολιτική διάσταση που του αποδίδεται. Για το λόγο αυτό εστιαστήκαμε σε πέντε εφημερίδες που ο συνδυασμός του πολιτικού τους προσανατολισμού και των κυκλοφοριακών μεγεθών παρουσίαζε, κατά την άποψή μας, μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο χώρο του Τύπου. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το διάστημα μεταξύ 20 Αυγούστου και 20 Σεπτεμβρίου 2015. Επιλέχθηκαν πέντε (5) πολιτικές εφημερίδες ημερήσιας κυκλοφορίας: «Ριζοσπάστης», «Η Αυγή», «Εφημερίδα των Συντακτών», «Τα Νέα» και «Η Καθημερινή». Η επιλογή των εφημερίδων έγινε έτσι ώστε να αντιπροσωπεύονται ο χώρος της Αριστεράς, του Κέντρου και της Δεξιάς. Η κατηγοριοποίηση κάθε εφημερίδας στον αντίστοιχο χώρο («Ριζοσπάστης», «Η Αυγή» και η «Εφημερίδα των Συντακτών» στην Αριστερά, «Τα Νέα» στο Κέντρο, η «Καθημερινή» στην Κεντρο-Δεξιά) συνέβαλε ώστε να είμαστε σε θέση να καταγράψουμε την ιδεολογική κάλυψη του προσφυγικού ζητήματος, συμπεριλαμβάνοντας στην έρευνα εφημερίδες ποικίλων πολιτικών κατευθύνσεων. Ένας επιπλέον διαχωρισμός στον επιλεχθέντα τύπο αφορά στη διάκριση των εν λόγω εφημερίδων σε αυτές που στηρίζουν τις κυβερνητικές επιλογές και σε εκείνες που, αντίθετα, ασκούν κριτική. Συγκεκριμένα, στην πρώτη κατηγορία (συμπολιτευόμενο Τύπο) εντάσσουμε την «Αυγή» και την «Εφημερίδα των Συντακτών» ενώ η «Καθημερινή», «Τα Νέα» και ο «Ριζοσπάστης» ανήκουν στον αντιπολιτευτικό Τύπο.

Στη συνέχεια μελετήθηκε η ύλη των άρθρων των εφημερίδων στο διάστημα από 20 Αυγούστου και 20 Σεπτεμβρίου 2015 ως προς των αριθμό των ρεπορτάζ με αντικείμενο το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα, δηλαδή τα ρεπορτάζ που είχαν ως θέμα τις ροές προς τα ελληνικά νησιά, τα μορφολογικά στοιχεία των δημοσιευμάτων καθώς και κριτήρια ορατότητας αυτών. Τέλος, εξετάστηκε η πλαισίωση των δημοσιευμάτων, σύμφωνα με το αναφερθέν θεωρητικό πλαίσιο. Επισημαίνεται ότι έγινε διάκριση στο corpus των δημοσιευμάτων. Επελέγη το σώμα της ύλης που αφορούσε στο προσφυγικό και τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης. Αντίθετα, διαχωρίστηκαν και δεν εντάχθηκαν στο τελικό corpus τα δημοσιεύματα με καθαρά ευρωπαϊκό χαρακτήρα χωρίς αναφορά στην Ελλάδα.

Ερευνητικά ερωτήματα

Το σχήμα κωδικοποίησης καταρτίστηκε προκειμένου να απαντήσει τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα:

Ερευνητικό ερώτημα 1^ο: ποια η χρήση «συγκρουσιακής», «διαπραγμάτευσης», «συναινετικής πλαισίωσης» στην απόδοση αιτιότητας στη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος της κυβέρνησης με την εκτίναξη των ροών στα ελληνικά νησιά;
Ερευνητικό ερώτημα 2^ο: ποια η χρήση «επεισοδιακής» και «θεματικής πλαισίωσης» στην απόδοση αιτιότητας στο προσφυγικό ζήτημα με την εκτίναξη των ροών στα ελληνικά νησιά;
Ερευνητικό ερώτημα 3^ο: ποια είναι η χρήση της «κύριας εστίασης» των δημοσιευμάτων αναφορικά με τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος κατά την προεκλογική περίοδο;
Ερευνητικό ερώτημα 4^ο: ποια είναι η χρήση πλαισίωσης στον «προσανατολισμό»/στην προσέγγιση των δημοσιευμάτων αναφορικά με τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος κατά την προεκλογική περίοδο;
Ερευνητικό ερώτημα 5^ο: ποια είναι η χρήση πλαισίωσης στον τρόπο παρουσίασης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης αναφορικά με τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος κατά την προεκλογική περίοδο;
Ερευνητικό ερώτημα 6^ο: ποια είναι η πολιτική διάσταση των δημοσιευμάτων αναφορικά με τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος κατά την προεκλογική περίοδο;

Μεθοδολογία

Η ανάλυση περιεχομένου είναι η μέθοδος που χρησιμοποιήσαμε στην ανάλυση του Τύπου. Η μέθοδος αναφέρεται στη συστηματική καταγραφή και ταξινόμηση του έκδηλου περιεχομένου των επιλεγμένων δημοσιευμάτων (αυτά που αφορούν στο προσφυγικό ζήτημα στην ορισμένη από τον ερευνητή χρονική περίοδο). Η επιλογή της μεθόδου έγινε λόγω της δυνατότητας που παρέχει στη διαχείριση μεγάλου αριθμού δεδομένων και τη στατιστική επεξεργασία του υλικού καθώς έχει προταθεί και καθιερωθεί ως μία εκ των πληρέστερων τεχνικών έρευνας στους κόλπους των κοινωνικών επιστημών εφόσον αυτή στοχεύει στην «αντικειμενική, συστηματική και ποσοτική περιγραφή του φανερού περιεχομένου της επικοινωνίας γραπτού ή προφορικού λόγου», με τελική επιδίωξη την ερμηνεία (Berelson, 1948 όπως παρατίθεται σε Landsheere 1979: 7).

Με την ολοκλήρωση της επιλογής των δημοσιευμάτων, προβήκαμε στο σχήμα κωδικοποίησης για τη διεξαγωγή της έρευνας. Υπό αυτή την έννοια, κατέστη αναγκαία η μετατροπή ενός δεδομένου σώματος (corpus) σε έναν αριθμό θεμάτων αντιπροσωπευτικών του περιεχομένου προς ανάλυση.

Η θεματική ανάλυση των δημοσιευμάτων έγινε με άξονα τις δύο δράσεις μέσα από τις οποίες ο Tύπος παρεμβαίνει στη σύσταση του μεταναστευτικού/προσφυγικού φαινομένου: την ορατότητα του θέματος και την πλαισίωσή του. Με άλλα λόγια, η ανάλυση στοχεύει, αφενός, στην ταξινόμηση του υλικού ανάλογα με την ορατότητά του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου (έκταση, κριτήρια ορατότητας όπως: σε ποια σελίδα βρίσκεται το δημοσίευμα, ο αριθμός σελίδας, η τοποθέτηση του δημοσιεύματος) και, αφετέρου, στην κατηγοριοποίησή του, την ένταξή του δηλαδή σε ένα αναφορικό πλαίσιο ανάλογα με τα ειδικά θέματα που προβάλλονται από το δημοσίευμα, αλλά και την κατεύθυνση που δίνει στο κείμενο ο ίδιος ο συντάκτης του δημοσιεύματος.

Η κωδικοποίηση των θεμάτων δημιουργεί μια σειρά από ερμηνευτικά προβλήματα. Τα στοιχεία μίας πληροφορίας συχνά φαίνεται ότι εντάσσονται σε παραπάνω από μια κατηγορίες. Σε αυτή την περίπτωση προτιμήσαμε σαν κριτήριο αξιολόγησης το θέμα στο οποίο το δημοσίευμα «επέμεινε» περισσότερο. Το «βάρος» κάθε θέματος στα υπό διερεύνηση δημοσιεύματα υπολογίζεται σε σχέση με άλλα στοιχεία της πληροφορίας όπως ο τίτλος του δημοσιεύματος, οι λεζάντες που συνοδεύουν τα ρεπορτάζ κ.ά.

Επιπλέον, ο εντοπισμός των θεμάτων αποτελεί το πρώτο επίπεδο της ανάλυσης. Σημειώνεται ότι η κατηγοριοποίηση αποσκοπεί στην κατασκευή ομογενών αλλά και αλληλοαποκλειόμενων ενοτήτων –αμοιβαίως εξαιρετέες- όπως λόγου χάρη στη διερεύνηση των πλαισιώσεων αναφορικά με τη πολιτική διάσταση των ειδήσεων/δημοσιευμάτων.

Εκτός από τα βασικά στοιχεία του ρεπορτάζ (είδος δημοσιεύματος, ημερομηνία, εφημερίδα) καταγράψαμε και το πού εντάσσει το θέμα η εφημερίδα, την ιεράρχηση του γεγονότος ανάλογα με τη σελίδα που εμφανίζεται στην εφημερίδα και την έκτασή του, καθώς και τα υπόλοιπα κριτήρια ορατότητας. Στη συνέχεια διερευνήσαμε το είδος της πλαισίωσης, επεισοδιακή ή θεματική, συγκρουσιακή, διαπραγμάτευσης ή συναίνεσης καθώς και την εστίαση, τον προσανατολισμό, τον τρόπο παρουσίασης και την πολιτική διάσταση των δημοσιευμάτων.

Σχήμα κωδικοποίησης

Το σχήμα κωδικοποίησης της έρευνας περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία: Τα γενικά χαρακτηριστικά που αποτελούνται από το Μέσο, δηλαδή την ημερήσια εφημερίδα η οποία φιλοξένησε το υπό διερεύνηση δημοσίευμα. Κωδικοποιήσαμε τις πέντε εφημερίδες, «Η Αυγή», «Εφημερίδα των Συντακτών», «Η Καθημερινή», «Τα Νέα», «Ριζοσπάστης», την ημερομηνία δημοσίευσης της είδησης, το είδος του δημοσιεύματος, δηλαδή σε ποια κατηγορία εντάσσονται τα άρθρα, τη συνολική έκταση της περίπτωσης που αναλύεται και τη διάκρισή της σε «Μικρό», «Μεσαίο» και «Μεγάλο» δημοσίευμα ανάλογα με το ποσοστό επιφάνειας που καταλαμβάνει στο φύλο. Τα Κριτήρια Ορατότητας που αναφέρονται σε χαρακτηριστικά όπως σε ποια σελίδα βρίσκεται το δημοσίευμα, στην τοποθέτηση του δημοσιεύματος κοκ. Επιπλέον, εξετάστηκε η πλαισίωση των μονάδων ανάλυσης ως προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης. Τα είδη της πλαισίωσης, σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο είναι: «Συγκρουσιακή», «Διαπραγμάτευσης» και «Συναίνεσης». Διερευνήθηκε, επίσης, η χρήση της περιπτωσιολογικής ή θεματικής πλαισίωσης, η εστίαση, ο προσανατολισμός, ο τρόπος παρουσίασης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης από τον ημερήσιο τύπο καθώς και η πολιτική διάσταση του δημοσιευμάτων.

Στατιστική επεξεργασία και ανάλυση

Οι έλεγχοι των ερευνητικών υποθέσεων πραγματοποιούνται με διάφορους στατιστικούς ελέγχους, οι οποίοι εξετάζουν αν δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ ενός, δύο ή περισσοτέρων δειγμάτων αν τα δείγματα αυτά αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς πληθυσμούς.

Ο στατιστικός έλεγχος υποθέσεων (hypothesis testing) είναι μια συμπερασματική διαδικασία/μέθοδος που προσφέρει η Στατιστική Συμπερασματολογία και βρίσκει εφαρμογή σε στοχαστικά προβλήματα απόφασης μεταξύ δύο εναλλακτικών υποθέσεων (Καλαματιανού, 1997). Η μία υπόθεση έχει επικρατήσει να συμβολίζεται με H₀ και ονομάζεται μηδενική υπόθεση (null hypothesis), και η άλλη με H_A και ονομάζεται εναλλακτική υπόθεση (alternative hypothesis). Μηδενική υπόθεση είναι η υπόθεση που τελικά ελέγχουμε. Αν κατά τη διαδικασία του ελέγχου διαπιστώσουμε ότι η πρόταση που περιέχεται στη μηδενική πρέπει να απορριφθεί, τότε δεχόμαστε ως αληθινή την άλλη πρόταση η οποία συμπληρώνει την αντίστοιχη της μηδενικής, την εναλλακτική. Στην παρούσα έρευνα πραγματοποιήσαμε έλεγχο στατιστικής σημαντικότητας πραγματοποιώντας το στατιστικό τεστ x – τετράγωνο (chi-square test).

Tο μέγεθος του εν λόγω δείγματος (n=258) καθορίζει τον συντελεστή εμπιστοσύνης 95% και άρα το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας (μέγιστο επιτρεπόμενο σφάλμα) a=0,05 (5%). Επομένως, η υπόθεση Η₀ γίνεται αποδεκτή με τιμή στατιστικής σημαντικότητας sig> 0,05 -όπως αυτή προκύπτει από τον έλεγχο x²-, ενώ αντίστοιχα για τιμή sig< 0,05, απορρίπτεται και γίνεται αποδεκτή η Η_Α. H α-τιμή μπορεί να ορισθεί και ως εξής: α-τιμή είναι η ελάχιστη τιμή του επιπέδου σημαντικότητας για την οποία απορρίπτεται η (Η_O). H α-τιμή είναι ένα μέτρο το οποίο εκφράζει πόσο ισχυρές είναι οι αποδείξεις που προκύπτουν από το δείγμα, εναντίον της (Η_O). Στις κοινωνικές επιστήμες έχει καθοριστεί ότι για να έχουμε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα η πιθανότητα σφάλματος θα πρέπει να είναι το πολύ 0,05 δηλ. 5% (Αρμενάκης, 1991).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

Αναλύοντας τα αποτελέσματα της έρευνας παρατηρούμε ότι η δημοσιογραφική κάλυψη τόσο των εφημερίδων που στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή όσο και των εφημερίδων που ασκούν κριτική, αντανακλά τον πολιτικό τους προσανατολισμό.

Συγκεκριμένα, παρατηρούμε ότι στο σύνολο του δείγματος, οι εφημερίδες που ασκούν κριτική στην κυβερνητική γραμμή, κάνουν χρήση, ως επί το πλείστο, συγκρουσιακής πλαισίωσης ως προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης για την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση. Τα περισσότερα δημοσιεύματα, διάκεινται συναινετικά προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης αναφορικά με το προσφυγικό ζήτημα (βλ. Πίνακα 1). Η πλαισίωσή τους χαρακτηρίζεται «Συναινετική» σε ποσοστό 45%. Ακολουθεί η «Συγκρουσιακή» πλαισίωση με ποσοστό 29,5% και τέλος τελευταία εμφανίζεται η πλαισίωση «Διαπραγμάτευσης» με ποσοστό 25,6% επί του συνολικού δείγματος.

Πίνακας 1: Πλαισίωση Ι στο σύνολο του δείγματος

Πλαισίωση Ι	Συχνότητα	%
Συγκρουσιακή	76	29,5
Διαπραγμάτευσης	66	25,6
Συναίνεσης	116	45,0
	258	100,0

Σχετικά με τη χρήση πλαισίωσης σε κάθε εφημερίδα, παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό συγκρουσιακής πλαισίωσης ως προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης για την προσφυγική κρίση, εμφανίζει η εφημερίδα ο «Ριζοσπάστης» με ποσοστό 81% και ακολουθεί η «Η Καθημερινή» με ποσοστό 37,8% και σε πολύ μικρότερο ποσοστό η εφημερίδα «τα Νέα» με ποσοστό 20,60%. Στις τελευταίες θέσης βρίσκουμε τις εφημερίδες «η Αυγή», την «Εφημερίδα των Συντακτών» με ποσοστά 13,30% και 13,60 αντίστοιχα (βλ. Διάγραμμα 1).

Η εφημερίδα «Καθημερινή» κάνει χρήση διαπραγματευτικής πλαισίωσης ως προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης για την προσφυγική κρίση, σε ποσοστό 45,9%. Ακολουθούν «τα Νέα» με ποσοστό 26,50%, ο «Ριζοσπάστης» με ποσοστό 16,10%, η «Εφημερίδα των Συντακτών» με ποσοστό 15,30%, και τέλος «Η Αυγή» με ποσοστό 15%. Η εφημερίδα «Η Αυγή» κάνει χρήση συναινετικής πλαισίωσης με ποσοστό 37%, ακολουθεί η «Εφημερίδα των Συντακτών» με ποσοστό 36%, έπονται «τα Νέα» με ποσοστό 16%. Στις τελευταίες θέσης βρίσκουμε την εφημερίδα «Η Καθημερινή» με 10% και ο «Ριζοσπάστης με ποσοστό 1%.

Διάγραμμα 1: Πλαισίωση Ι ανά εφημερίδα

Σχετικά με το ερευνητικό ερώτημα για το εάν θα υπάρχουν διαφοροποιήσεις πλαισίωσης «επεισοδιακή/περιπτωσιολογική», «θεματική» ανάλογα την κατεύθυνση της εφημερίδας, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η «επεισοδιακή πλαισίωση» χρησιμοποιείται στη συντριπτική πλειοψηφία των υπό διερεύνηση δημοσιευμάτων, τόσο από τις εφημερίδες που στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή όσο και της αντιπολίτευσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας, δείχνουν, ότι η επεισοδιακή/περιπτωσιολογική πλαισίωσή χρησιμοποιείται στην πλειοψηφία των υπό διερεύνηση δημοσιευμάτων, σε ποσοστό 72,1%. Ακολουθεί η «Θεματολογική» πλαισίωση με ποσοστό 27,9% (βλ. Πίνακα 2).

Πίνακας 2: Πλαισίωση ΙΙ ανά εφημερίδα

Πλαισίωση ΙΙ	Συχνότητα	%
Επεισοδιακή	186	72,1
Θεματολογική	72	27,9
Σύνολο	258	100,0

Αναλύοντας τα αποτελέσματα της έρευνας παρατηρούμε ότι δημοσιογραφική κάλυψη των πέντε εφημερίδων, αντανακλά τον «πολιτικό τους προσανατολισμό». Παρατηρούμε ότι η συντηρητική εφημερίδα «Καθημερινή» κάνει χρήση επεισοδιακής/περιπτωσιολογικής πλαισίωσης σε ποσοστό 79,70% και χρήση θεματικής πλαισίωσης σε ποσοστό 20,30%, η εφημερίδα της αντιπολίτευσης ο «Ριζοσπάστης» κατά 67,70% κάνει χρήση επεισοδιακής/περιπτωσιολογικής πλαισίωσης και 32,30% περιπτωσιολογικής. Η «Εφημερίδα των Συντακτών» κάνει χρήση επεισοδιακής/περιπτωσιολογικής πλαισίωσης σε ποσοστό 81,40% και χρήση θεματικής πλαισίωσης σε ποσοστό 18,60% και «η Αυγή» κάνει χρήση επεισοδιακής/περιπτωσιολογικής πλαισίωσης σε ποσοστό 68,30% και χρήση θεματικής πλαισίωσης σε ποσοστό 31,70%.

Η εφημερίδα «Τα Νέα» τήρησε την πιο ουδέτερη στάση κάνοντας χρήση «περιπτωσιολογικής» και «θεματικής» πλαισίωσης με ίδια ποσοστά (βλ. Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 2: Πλαισίωση ΙΙ ανά εφημερίδα

Σχετικά με την «Κύρια Εστίαση» των δημοσιευμάτων, τα περισσότερα δημοσιεύματα, στο σύνολο του δείγματος, εστιάζουν στο «Ανθρώπινο Ενδιαφέρον» και στην «Απόδοση Αιτιών» σχετικά με την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση.

Συγκεκριμένα, στο σύνολο του δείγματος, αναφορικά με την «Κύρια Εστίαση» του δημοσιεύματος το μεγαλύτερο ποσοστό άρθρων για την κατηγορία «Ανθρώπινου Ενδιαφέροντος» παρουσίασε η μερίδα του Τύπου που στηρίζει την κυβερνητική γραμμή ενώ ο Τύπος που ασκεί κριτική στην κυβερνητική γραμμή, εμφάνισε υψηλά ποσοστά στις κατηγορίες «Απόδοσης Ευθυνών» και Οικονομικών Συνεπειών».

Οι εφημερίδες οι οποίες στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή υιοθέτησαν μια πιο «ανθρωπιστική» προσέγγιση. Επικεντρώνονται στις προσωπικές των προσφύγων και μεταναστών. Επίσης, δημοσιεύουν πολλές φωτογραφίες που απεικονίζουν πρόσφυγες. Παρατηρούνται πολλά δημοσιεύματα με ανθρώπινο ενδιαφέρον καθώς και τίτλους με συναισθηματική φόρτιση. Σε γενικότερο πλαίσιο, η «Εφημερίδα των Συντακτών» παρουσίασε πολλά δημοσιεύματα – όπως και η «Αυγή» – σχετικά με τον πόνο και το δράμα το προσφύγων μέσω της εξιστόρησης προσωπικών ιστοριών. Στα δημοσιεύματα τονίζεται ο δραματικός τόνος και δεν περιγράφεται ο ρόλος της κυβέρνησης. Οι εφημερίδες οι οποίες στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή φαίνεται ότι «ευθυγραμμίζονται» με τη γραμμή ΣΥΡΙΖΑ. Συγκεκριμένα, τόσο η «Αυγή» όσο και η «Εφημερίδα των Συντακτών», συνδέουν την στάση του ΣΥΡΙΖΑ με τους Κανονισμούς, τις Συμβάσεις και γενικότερα τη στάση της ΕΕ. για τους πρόσφυγες καθώς και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Παρουσιάζουν την κυβερνητική γραμμή για την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος, ως πλήρως εναρμονισμένη με τις Διεθνείς Συμβάσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Αντίθετα, αναφορικά με την αντίθετη άποψη, αυτή περί κλειστών συνόρων ή περί αυστηρότερων ελέγχων στα σύνορα της χώρας, δηλαδή σχετικά με την κυρίαρχη άποψη που κατευθύνεται από την αντιπολίτευση, την ταυτίζουν με τις ακροδεξιές απόψεις της Χρυσής Αυγής. Για «Τα Νέα» σημειώνουμε ότι τα ρεπορτάζ που καταγράφονται στην εφημερίδα είναι, σε γενικές γραμμές, ουδέτερου προσανατολισμού.

Η «Καθημερινή» έδωσε μεγαλύτερη έμφαση τους αριθμούς των μεταναστών και των προσφύγων, χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία. Τα ρεπορτάζ που καταχωρούνται στην εφημερίδα είναι, σε γενικές γραμμές, αντικειμενικά και παρουσιάζουν την είδηση. Το αστυνομικό ρεπορτάζ και τα προβλήματα στην καταγραφή και ταυτοποίηση των προσφύγων υπερτερούν ποσοτικά και ποιοτικά σε σχέση με τις άλλες τέσσερεις εφημερίδες. Τονίζεται η απουσία κεντρικού κυβερνητικού σχεδιασμού. Η λέξη «αυτοσχεδιασμός» χρησιμοποιείται κατά κόρον στα δημοσιεύματα, επιχειρώντας να δοθεί έμφαση στην αδυναμία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Επιπροσθέτως, παρατίθεται αρθρογραφία, αναφορικά με το ενδεχόμενο κρουσμάτων λοιμωδών νοσημάτων. Ο «Ριζοσπάστης» επέμενε στη παρουσίαση των αιτιών του πολέμου και των άρρηκτων ευθυνών της ΕΕ. και του ΝΑΤΟ για την εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και συνακόλουθα τη μαζική επέλευση των εκτοπισμένων, υποδεικνύει την ΕΕ. και το ΝΑΤΟ ως τις γενεσιουργικές αιτίες του πολέμου στη Μέση Ανατολή ενώ «Τα Νέα» τονίζουν την αναγκαιότητα κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής.

Σχετικά με τον «προσανατολισμό» των δημοσιευμάτων, παρατηρήθηκε ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα, σε ποσοστό 47%, αντιμετωπίζουν την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση ως «Ευρωπαϊκό ζήτημα». Ακολουθεί η πλαισίωση που φέρεται να εντοπίζει την ευθύνη χειρισμού της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης σε «Ζήτημα Συνολικής Διακυβέρνησης» (βλ. Διάγραμμα 3). Συγκεκριμένα, οι εφημερίδες οι οποίες στηρίζουν την κυβέρνηση κατηγορούσαν ευθέως την Ευρώπη και τόνιζαν την πλήρη αποτυχία της για την αντιμετώπιση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης. Σύμφωνα με αυτές, η Ευρώπη άργησε να ανταποκριθεί στον ρόλο της, ως εγγυήτρια δύναμη σταθερότητας στην περιοχή. Η κριτική αφορά στην έλλειψη κονδυλίων, την ανάγκη αύξησης της χρηματοδότησης και την αναγκαιότητα υιοθέτησης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για τους πρόσφυγες από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εν αντιθέσει, η «Καθημερινή» κάνει συχνή αναφορά στην «οργή» των Βρυξελλών για την απουσία σχεδίου διαχείρισης των προσφυγικών ροών από την Αθήνα. Ακολούθως, προβάλλει το ζήτημα εκταμίευσης των κονδυλιών της ΕΕ. και της έκτακτης χρηματοδότησης ως αποτέλεσμα κακής διαχείρισης και αδυναμίας της κυβέρνησης. Τα δημοσιεύματα που σχετίζονται με την ΕΕ., αναφέρουν κυρίως στατιστικά στοιχεία σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους η Ευρώπη προσπαθούσε να διαχειριστεί τα μεγάλα κύματα προσφύγων και μεταναστών.

Διάγραμμα 3: Προσανατολισμός δημοσιευμάτων

Εξετάστηκε επίσης ο τρόπος παρουσίασης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης από τον Τύπο. Αυτός διακρίθηκε από τον ερευνητή στις κάτωθι κατηγορίες: «Φόβος/Ανασφάλεια», «Η Ελλάδα ξέφραγο αμπέλι», «Βουλιάζουν τα νησιά», «Έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας», «Έλλειψη συντονισμού», «Θετικός τρόπος παρουσίασης χειρισμού του προσφυγικού ζητήματος». Παρατηρήσαμε, ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα, αναφέρονται στην «Έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας».

Οι εφημερίδες οι οποίες στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή υιοθέτησαν τον «θετικό τρόπο παρουσίασης» για τη διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εκρηκτική κατάσταση που επικρατεί στα νησιά με πλαισίωση «Βουλιάζουν τα νησιά». Τόσο η «Αυγή» όσο και η «Εφημερίδα των Συντακτών» έθεταν εξαρχής το ζήτημα ως ευρωπαϊκό και ακολούθως παρουσίαζαν το πρόβλημα συντονισμού στα νησιά.

Οι εφημερίδες που ασκούν κριτική στην κυβερνητική γραμμή, η «Καθημερινή» και ο «Ριζοσπάστης», κάνουν χρήση της πλαισίωσης που τονίζει την «έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας» αλλά και την «έλλειψη συντονισμού». «Τα Νέα» παρουσιάζουν το πρόβλημα συντονισμού στα νησιά ως πρόβλημα κακής διαχείρισης της κυβέρνησης. Πλαισιώνουν, ωστόσο, την έκρυθμη κατάσταση στα νησιά με το ζήτημα της έλλειψης ευρωπαϊκής βοήθειας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στη μελέτη μας επιχειρήθηκε η διερεύνηση του προσφυγικού ζητήματος και η απόδοση αιτιότητας που απορρέει από τον τρόπο παρουσίασης και αντιμετώπισής του στον ημερήσιο τύπο. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε το κατά πόσο αντιμετωπίστηκε ως εθνικό ζήτημα ή ευρωπαϊκό ζήτημα καθώς αυτή η πλαισίωση σχετίζεται με τη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Συνεπώς αναζητήσαμε απάντηση στο ποιος θεωρείται ότι ευθύνεται για την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση καθώς και στο ποιος έχει το χρέος και την ευθύνη της διαχείρισής της. Η απάντηση, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, είναι ότι σχετικά με τις πέντε εφημερίδες που διερευνήσαμε, το ζήτημα προσεγγίστηκε κυρίως ως «ευρωπαϊκό» παρά ως «εθνικό». Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι ο προσανατολισμός των μονάδων ανάλυσης δεν ήταν προεκλογικός παρότι βρισκόμασταν σε προεκλογική περίοδο πρόωρων εκλογών. Η προσφυγική κρίση προσεγγίστηκε ως καταρχήν «Ευρωπαϊκό ζήτημα» και στη συνέχεια ως «Ζήτημα συνολικής διακυβέρνησης». Δεν χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των κόμματων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Επιπλέον, το μεγαλύτερο ποσοστό σχετικά με τον τρόπο παρουσίασης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης συγκέντρωσε η «Έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας» στοιχείο που ισχυροποιεί τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του ζητήματος απαλλάσσοντας έτσι από το βάρος της διαχείρισης του κρατικούς φορείς.

Σχετικά με την περιπτωσιολογική πλαισίωση, κατά τον Iyengar (1991), λαμβάνει τη μορφή μιας περιπτωσιολογικής μελέτης, όπου παρουσιάζεται ένα συγκεκριμένο γεγονός χωρίς να συνδέεται με αίτια που το προκάλεσαν. Επί παραδείγματι, η επικέντρωση στην προσωπική ιστορία ενός πρόσφυγα είτε στη διαδικασία ταυτοποίησης του, μεταφέρει την εστίαση στο ίδιο το άτομο και όχι στα γενεσιουργά αίτια του πολέμου στην Συρία. Αντιθέτως, η χρήση της θεματικής πλαισίωσης εντάσσει ένα γεγονός σε μια ευρύτερη θεματική. Ο Iyengar (1991) αναφέρει ότι η εν λόγω πλαισίωση θέτει τα δημόσια ζητήματα σε ένα πιο γενικό πλαίσιο. Ένα ζήτημα δηλαδή παρουσιάζεται ως παράγωγο μιας ευρύτερης πολιτικής και γεωπολιτικής κατάστασης. Παρατηρήσαμε ότι, στο σύνολο του δείγματος, έγινε χρήση της περιπτωσιολογικής πλαισίωσης στρέφοντας την προσοχή του κοινού κυρίως σε θέματα ανθρώπινου ενδιαφέροντος όπως το δράμα των προσφύγων, ο αγώνας τους να φτάσουν στην Ευρώπη.

Αντιθέτως, με τη θεματική πλαισίωση, το ζήτημα διερευνάται υπό ευρύτερους κοινωνικούς και πολιτικούς όρους. Ειδικότερα, η πλαισίωση του προσφυγικού ζητήματος σχετίζεται με την αντιμετώπιση αυτού ως διεθνές ζήτημα με τις χώρες της Δύσης να πρωταγωνιστούν στα γενεσιουργά αίτια του πολέμου στη Μέση Ανατολή.

Συνοψίζοντας, παρατηρήσαμε διαφορετικές χρήσεις πλαισίωσης «περιπτωσιολογικής», «θεματικής» ανάλογα με την κατεύθυνση της εφημερίδας. Συγκεκριμένα, «η Αυγή» και «η Καθημερινή» είχαν μεγάλο ποσοστό χρήσης περιπτωσιολογικής πλαισίωσης ωστόσο παρουσίασαν διαφορές ως προς τις περιπτώσεις που ανέλυαν. «Η Αυγή» έκανε χρήση της περιπτωσιολογικής πλαισίωσης παραθέτοντας κυρίως δημοσιεύματα ανθρώπινου ενδιαφέροντος ενώ «η Καθημερινή» έκανε χρήση της ίδιας πλαισίωσης για να στηλιτεύσει τους χειρισμούς σχετικά με συγκεκριμένα θέματα που αφορούν στην καταγραφή ταυτοποίηση προσφύγων.

Οι εφημερίδες με αριστερό πολιτικό προσανατολισμό στο δείγμα μας, όπως «η Αυγή» και η «Εφημερίδα των Συντακτών», αλλά με εξαίρεση τον «Ριζοσπάστη», έκαναν χρήση της «συναινετικής» πλαισίωσης. Η εφημερίδα που κινείται στον πολιτικό χώρο του κέντρου, «τα Νέα», τήρησαν μια πιο ουδέτερη στάση. Αντίθετα η εφημερίδα με κεντροδεξιό προσανατολισμό, η «Καθημερινή», έκανε κυρίως χρήση της συγκρουσιακής και πλαισίωσης διαπραγμάτευσης. Η εφημερίδα του ΚΚΕ «ο Ριζοσπάστης» έκανε χρήση συγκρουσιακής πλαισίωσης.

Τέλος, αναφορικά με την πολιτική διάσταση του δημοσιεύματος διαπιστώθηκε ότι οι εφημερίδες με αριστερή κατεύθυνση, «η Αυγή» και «Εφημερίδα των Συντακτών» με εξαίρεση τον «Ριζοσπάστη», κινήθηκαν θετικά προς τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης. Η εφημερίδα που κινείται στον πολιτικό χώρο του κέντρου, «τα Νέα», κράτησε πιο ουδέτερη στάση. Αντίθετα, η εφημερίδα με την κεντροδεξιά κατεύθυνση, «η Καθημερινή» και «ο Ριζοσπάστης» έκανε λόγο για αδυναμία της κυβέρνησης να χειριστεί το ζήτημα. Και για τις πέντε εφημερίδες η προσέγγιση «Η κυβέρνηση αδυνατεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα» συγκέντρωσε πολύ υψηλά ποσοστά. Η καθεμία όμως απέδωσε διαφορετική ερμηνεία σε αυτή την πολιτική διάσταση. Για τις εφημερίδες «Η Αυγή» και «Εφημερίδα των Συντακτών» η κυβέρνηση αδυνατεί να αντιμετωπίσει την κρίση καθώς η ΕΕ είναι υπαίτια για την οικονομική εξαθλίωση της χώρας. Επιπλέον, οι αιτούντες άσυλο χρησιμοποιούν την Ελλάδα ως πέρασμα προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Σύμφωνα με τις εφημερίδες αυτές η ΕΕ είναι υπεύθυνη της διαχείρισης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης. Η εφημερίδα της κεντροδεξιάς «η Καθημερινή» και «ο Ριζοσπάστης» απέδωσαν την αδυναμία αυτή σε κακοδιαχείριση ή έλλειψη πολιτικής από την πλευρά της κυβέρνησης.

Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι διαφορετικές χρήσεις των πλαισιώσεων, επιβεβαίωσαν το διαφορετικό «πολιτικό προσανατολισμό» των εφημερίδων. Πιο συγκεκριμένα:

Τα αποτελέσματα του στατιστικού ελέγχου δείχνουν ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις στο είδος των δημοσιευμάτων ανάλογα με τον πολιτικό προσανατολισμό της εφημερίδας. Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση του μεγέθους των δημοσιευμάτων.
Αποτελέσματα για το Ερευνητικό ερώτημα 1: Τα αποτελέσματα του στατιστικού ελέγχου μας οδηγούν στην επιβεβαίωση ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις πλαισίωσης «συγκρουσιακής», «διαπραγμάτευσης, συναινετικής πλαισίωσης» ανάλογα με τον πολιτικό προσανατολισμό της εφημερίδας.
Αποτελέσματα για το Ερευνητικό ερώτημα 2: Τα αποτελέσματα του στατιστικού ελέγχου μας οδηγούν στην επιβεβαίωση ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις πλαισίωσης «επεισοδιακή», «θεματολογική» ανάλογα με τον πολιτικό προσανατολισμό της εφημερίδας.

Σχετικά με τα ερευνητικά ερωτήματα που αφορούν στην «κύρια εστίαση» των δημοσιευμάτων, τον «προσανατολισμό» των δημοσιευμάτων καθώς και τον «τρόπο παρουσίασης» της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης κατά την προεκλογική περίοδο, παρατηρούμε τα εξής:

Τα περισσότερα δημοσιεύματα, στο σύνολο του δείγματος, εστιάζουν στο «ανθρώπινο ενδιαφέρον» και στην «απόδοση αιτιών» σχετικά με την προσφυγική κρίση.
Το μεγαλύτερο ποσοστό δημοσιευμάτων για την κατηγορία «ανθρώπινου ενδιαφέροντος» παρουσίασαν οι εφημερίδες που στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή, ενώ ο αντιπολιτευτικός Τύπος εμφάνισε υψηλά ποσοστά στις κατηγορίες «απόδοσης ευθυνών» και οικονομικών συνεπειών».
Σχετικά με τον προσανατολισμό των δημοσιευμάτων, παρατηρούμε ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα αντιμετωπίζουν την προσφυγική κρίση ως «Ευρωπαϊκό ζήτημα».
Ακολουθεί η πλαισίωση που φέρεται να εντοπίζει την ευθύνη χειρισμού της προσφυγικής κρίσης σε «Ζήτημα συνολικής διακυβέρνησης».

Όσον αφορά τον «τρόπο παρουσίασης» της προσφυγικής κρίσης, παρατηρήσαμε ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα, στο σύνολο του δείγματος, αναφέρονται στην «Έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας». Οι εφημερίδες οι οποίες στηρίζουν την κυβερνητική γραμμή υιοθέτησαν τον «Θετικό τρόπο παρουσίασης χειρισμού του προσφυγικού ζητήματος» για τη διαχείριση του προσφυγικού. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εκρηκτική κατάσταση που επικρατεί στα νησιά με πλαισίωση «Βουλιάζουν τα νησιά». Οι εφημερίδες που ασκούν κριτική στην κυβερνητική γραμμή, κάνουν χρήση της πλαισίωσης που τονίζει την «Έλλειψη ευρωπαϊκής βοήθειας». Παράλληλα, τα δημοσιεύματα τους αναφέρονται συχνά στην «Έλλειψη συντονισμού». Σχετικά με την «πολιτική διάσταση» της είδησης/δημοσιεύματος παρατηρούμε ότι οι εφημερίδες αναφέρονται στο ότι «Η κυβέρνηση αδυνατεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα». Η καθεμία όμως απέδωσε διαφορετική ερμηνεία σε αυτή την πολιτική διάσταση. Για τις εφημερίδες «Η Αυγή» και «Εφημερίδα των Συντακτών» η κυβέρνηση αδυνατεί να αντιμετωπίσει την κρίση καθώς η ΕΕ. είναι υπαίτια για την οικονομική εξαθλίωση της χώρας. Επιπλέον οι αιτούντες άσυλο χρησιμοποιούν την Ελλάδα ως πέρασμα προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Σύμφωνα με τις εφημερίδες αυτές η ΕΕ. είναι υπεύθυνη της διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης. Η εφημερίδα της κεντροδεξιάς «η Καθημερινή» και «ο Ριζοσπάστης» απέδωσαν την αδυναμία αυτή σε κακοδιαχείριση ή έλλειψη πολιτικής από την πλευρά της κυβέρνησης. Εν ολίγοις, οι διαφορετικές χρήσεις των πλαισιώσεων επιβεβαίωσαν, το αναμενόμενο, δηλαδή την πλαισίωση της είδσησης ανάλογα με τον «πολιτικό προσανατολισμό» της κάθε εφημερίδας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Αρμενάκης, Α. (1991). Σημειώσεις Στατιστικής. Αθήνα: ΕΚΠΑ-ΕΜΜΕ.

Berelson, B. (1971). Content Analysis in communication research. New York: Hafner Publishing Company.

Castells, M. (2010). End of the Millennium: The Information Age: Economy, Society, and Culture, Volume II. (2nd ed.). West Sussex: Blackwell Publishers

Dearing, J.W. & Rogers, E.M. (2005). Ορίζοντας τα θέματα: τα ΜΜΕ, οι πολιτικοί και το κοινό. Αθήνα: Παπαζήσης.

Δεμερτζής, Ν. (2002). Πολιτική Επικοινωνία: διακινδύνευση, δημοσιότητα, διαδίκτυο. Αθήνα: Παπαζήσης.

Entman, R.M. (2007). “Framing bias: Media in the distribution of power”. Journal of Communication, τομ. 57, τχ. 1: 163-173.

Gross, K. (2008). “Framing Persuasive Appeals: Episodic and Thematic Framing, Emotional Response and Policy Opinion”. International Society of Political Psychology, 29(2): 169-192.

Iyengar S. (1991). Is Anyone Responsible? Chicago: University of Chicago Press.

Iyengar, S. (2005). “Speaking of Values: The Framing of American Politics”. The Forum, 3(3): 1-8.

Καλαματιανού, Α.Γ. (1997). Κοινωνική Στατιστική: Μεθοδοι Μονοδιάστατης Ανάλυσης. Αθήνα: Το Οικονομικό.

Κόντης Α., Πετράκου Η., Τάτσης Ν., Χλέπας Ν. (επιμ.). (2005). Ευρωπαϊκή και ελληνική πολιτική ασύλου. Κέντα υποδοχής προσφύγων και αιτούντες άσυλο με απορριφθείσα αίτηση στην Ελλάδα. Αθήνα: Παπαζήσης.

McCombs, M. & Shaw, D. L. (1993). “The evolution of agenda setting research: Twenty-five years in the marketplace of ideas”. Journal of Communication. 43, pp. 58-67.

Παπαθανασόπουλος, Σ. (1997). Η δύναμη της τηλεόρασης: Η λογική του μέσου και η αγορά. Αθήνα: Καστανιώτης.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

TVXS(2016). Συρία μια κατεστραμμένη χώρα: Πάνω από 260.000 νεκροί, πάνω από 50% του πληθυσμού οι εκτοπισμένοι. [on line] Διαθέσιμο στο: http://tvxs.gr/news/kosmos/syria-mia-katestrammeni-xora-pano-apo-260000-nekroi-pano-apo-50-toy-plithysmoy-oi-ektopi [Προσπελάστηκε στις 16 Ιουλίου 2016]

UNHCR (2016). [on line] Διαθέσιμο στο: http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php. [Προσπελάστηκε στις 15 Ιουλίου 2016]

UNHCR (2016). [on line] Διαθέσιμο στο: http://www.unhcr.gr/nea/artikel/9e5d9fd15c80c60fcdb6c79c852697d7/pano-apo-1-ekat-pros.html [Προσπελάστηκε στις 15 Ιουλίου 2016]

UNHCR (2016). Global Trends forced displacement in 2015. [on line] Διαθέσιμο στο: http://www.unhcr.org/576408cd7 [Προσπελάστηκε στις 16 Ιουλίου 2016]

[1]UNHCR (2016). Global Trends forced displacement in 2015. Βλ. αναλυτικά τα στοιχεία στο http://www.unhcr.org/576408cd7 και http://tvxs.gr/news/kosmos/syria-mia-katestrammeni-xora-pano-apo-260000-nekroi-pano-apo-50-toy-plithysmoy-oi-ektopi

[2] Συγκεντρωτικά στοιχεία μεταναστευτικών/προσφυγικών ροών δια θαλάσσης από τον Ιανουάριο του 2015 έως τον Σεπτέμβριο 2015. Βλ. αναλυτικά τα στοιχεία στο http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Υ.Α. από τις αρχές του 2016 μέχρι τις 14 Μαρτίου, περισσότεροι από 143.634 άνθρωποι πέρασαν από την Τουρκία προς την Ελλάδα, ανεβάζοντας σε 1.000.357 τον αριθμό των αφίξεων μέσω θαλάσσης από την 1η Ιανουαρίου 2015. Βλ. αναλυτικά στο http://www.unhcr.gr/nea/artikel/9e5d9fd15c80c60fcdb6c79c852697d7/pano-apo-1-ekat-pros.html

[3] Η θεματολογία είναι μια ομάδα θεμάτων τα οποία επικοινωνούνται σε μια ιεραρχία βάσει της σημασίας τους σε μια χρονική στιγμή.

[4] Οι Dearing και Rogers (1996) αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «τα ΜΜΕ συγκεντρώνουν την προσοχή του κοινού σε συγκεκριμένα θέματα για να θεωρηθούν αυτά πιο σημαντικά και να αναδειχθούν πιο σπουδαία και άξια προσοχής από άλλα. Γι’ αυτό το λόγο η ημερήσια διάταξη μας βοηθά να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τον κυρίαρχο ρόλο των ΜΜΕ».