Της Ηλιάνας Γιαννούλη

Tα μέσα ενημέρωσης αποτελούν βασικούς διαύλους για τη μετάδοση της «εκλαϊκευμένης» ιατρικής πληροφορίας, ώστε η τελευταία να καθίσταται εύκολα κατανοητή από το κοινό.

Η πανδημία Covid-19 ήρθε να υπογραμμίσει με τον πλέον εμφατικό τρόπο το απαιτητικό εγχείρημα της δημοσιογραφικής διαχείρισης της επιστημονικής πληροφορίας, σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιβάλλον εργασίας. Η δημοσιογραφία που καταπιάνεται με τη μετάδοση της επιστημονικής πληροφορίας κατά τη διάρκεια πανδημιών όταν είναι χαμηλής ποιότητας μπορεί είτε να μεγαλοποιήσει είτε να υποτιμήσει τους κινδύνους που συνδέονται με την νόσο ή την αποτελεσματικότητα των προστατευτικών μέτρων (Mach και συν., 2021, σ. 2). Κατά συνέπεια, η χαμηλής στάθμης δημοσιογραφία στα θέματα υγείας μπορεί να εμποδίσει την εφαρμογή ή την επιτυχία των πολιτικών που εισηγούνται οι ειδικοί στους αρμόδιους για τη διαχείριση της πανδημίας, να οδηγήσει σε χαμένες ευκαιρίες ως προς την ενημέρωση των πολιτών για τη λήψη σωστών αποφάσεων αναφορικά με την υγεία τους και εν τέλει να αυξήσει το βαθμό  έκθεσης των υγειονομικών στην ασθένεια (Mach και συν., όπ.π).

Μπόρεσαν άραγε, οι δημοσιογράφοι υγείας να ανταποκριθούν στον ρόλο τους μέσα στη πρωτόγνωρη αυτή συγκυρία για την δημόσια υγεία που άφησε το στίγμα της σε όλους τους τομείς της καθημερινότητάς μας και ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν σύμφωνα με τις αφηγήσεις τους;

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης (Perreault & Perreault, 2021) που ανέλυσε τον επαγγελματικό ρόλο των δημοσιογράφων υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας όπως αυτός σκιαγραφήθηκε μέσα από τις αφηγήσεις των ίδιων (narrated role)[1] κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δημοσιογράφοι ήρθαν αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις κατά τη διεκπεραίωση του επαγγελματικού τους ρόλου, καθώς η υγειονομική αυτή κρίση επέτεινε τις αδυναμίες και τα προβλήματα που από καιρό ταλάνιζαν την μιντιακή οικολογία (Sweet και συν,2020). Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Lewis (2020, σ. 683),  η πανδημία covid-19 και οι επιδράσεις της όχι μόνο επιδείνωσαν τα ήδη γνωστά προβλήματα της δημοσιογραφίας, όπως η ανεύρεση μοντέλων χρηματοδότησης για τη βιωσιμότητα των ειδησεογραφικών οργανισμών, αλλά παράλληλα διεύρυναν τα «τυφλά σημεία» που θα έπρεπε να είχαν γίνει μπει στο μικροσκόπιο των ειδικών του πεδίου.

Για παράδειγμα, η πανδημία του κορωνοϊού μας ωθεί να σκεφτούμε την πολυπλοκότητα του να «καλύπτεις την κρίση και το τραύμα, ενόσω τα βιώνεις ο ίδιος», καταστάσεις με τις οποίες έρχονται συνήθως αντιμέτωποι οι πολεμικοί ανταποκριτές, αλλά πλέον αποτελούν την βιωμένη επαγγελματική πραγματικότητα για την πλειονότητα των δημοσιογράφων (Lewis, 2020, σ.685).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ιστορία της Sun, δημοσιογράφου της  Washington Post, η οποία έχασε την μητέρα της από κορωνοϊό: «Ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να καλύπτω μια ασθένεια που στη συνέχεια μόλυνε κάποιον στην οικογένειά μου και τον σκότωσε» (όπως παρατίθεται στο Cirruzzo, 2021).  Στο ίδιο μήκος κύματος, έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism που διεξήχθη σε δείγμα δημοσιογράφων από διεθνή μέσα που κάλυπταν την πανδημία κατέγραψε ότι το 70% των συμμετεχόντων αντιμετώπιζε ψυχολογικές δυσκολίες.

Το ψυχολογικό βάρος των δημοσιογράφων ήρθε να προστεθεί σε ένα καθεστώς πίεσης και αβεβαιότητας που εδώ και καιρό έχει δημιουργηθεί στις αίθουσες σύνταξης, εξαιτίας των οικονομικών περικοπών και της ανάδυσης της δημοσιογραφίας του «οne man show».  Στο επίκαιρο άρθρο της με τίτλο «Journalism has a health condition and it is not COVID», η Miret αναλύει πώς οι δημοσιογράφοι εδώ και δεκαετίες βρίσκονται αντιμέτωποι με το σύνδρομο του «burnout» εξαιτίας του αυξημένου φόρτου εργασίας που έχει επιφέρει η μείωση του ανθρώπινου δυναμικού στους ειδησεογραφικούς οργανισμούς και οι αυξημένες απαιτήσεις για ταχύτητα και οπτικοακουστικό περιεχόμενο ως αποτέλεσμα της ανάδυσης των νέων τεχνολογιών.

Στην εποχή της πανδημίας, μολονότι η εργασία των δημοσιογράφων προσαρμόστηκε στη λογική της εξ αποστάσεως εργασίας, δεν υπήρχε καμία εγγύηση για τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας, ενώ παράλληλα είχε καλλιεργηθεί η προσδοκία ότι οι δημοσιογράφοι θα έπρεπε να κάνουν περισσότερα θέματα, συγκριτικά με τα όσα έκαναν πριν την πανδημία και να τα κάνουν  εξίσου καλά ( Perreault & Perreault, 2021, σ.983)

Παράλληλα, οι δημοσιογράφοι υγείας μέσα από τις αφηγήσεις του υπογράμμισαν το βάρος της ευθύνης όσον αφορά στην ενημέρωση του κοινού, με πληροφορίες που μπορούν να φανούν σωτήριες για τη ζωή τους ή στο να προστατεύσουν τη ζωή συνανθρώπων τους, μια προσπάθεια όμως, που φαίνεται να προσκρούει στο διάχυτο κύμα αμφισβήτησης από την πλευρά του κοινού-ακόμη και θεσμών που είναι επιφορτισμένοι με την παραγωγή και τη διάχυση της επιστημονικής γνώσης για ζητήματα υγείας, εξαιτίας του πανικού και του φόβου που προκαλεί η διαχείριση μιας πρωτόγνωρης πανδημίας (Perreault & Perreault, 2021).

Σύμφωνα με το δημοσιογράφο Shirish Kulkarni (όπως παρατίθεται στο Henriksson, 2021), κατά τη διάρκεια μιας υγειονομικής κρίσης, η δημοσιογραφία θα πρέπει να «επανεφεύρει» τον εαυτό της, επιτελώντας στην ουσία μια «υπηρεσία έκτακτης ανάγκης». Με άλλα λόγια, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο ίδιος, «οι εκδότες θα έπρεπε να ασχολούνται με το να προσφέρουν εκείνο το περιεχόμενο που κατά κύριο λόγο ικανοποιεί τις ανάγκες του κοινού». Με αφορμή το ζήτημα του εμβολιασμού που οδήγησε στη δημιουργία δύο διακριτών στρατοπέδων στην παγκόσμια κοινότητα, η δημοσιογράφος Roberta Villa (όπως παρατίθεται στο Henriksson, 2021),  από το QUEST υπογράμμισε την αξία του εξειδικευμένου σε θέματα υγείας συντάκτη:

«Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί ώστε να μην υπεραπλουστεύουν την πληροφόρηση για τα εμβόλια, αλλά να προσπαθούν να μεταφέρουν στο κοινό ολόκληρη την εικόνα μαζί με όλες τις πολυπλοκότητες και τους κινδύνους που αυτή ενέχει, να αποφεύγουν την πόλωση και να επιδιώκουν την καλλιέργεια δεσμών εμπιστοσύνης με το κοινό». Επιπλέον, όπως παρατηρεί η ίδια, οι δημοσιογράφοι δεν θα πρέπει να φοβούνται να απευθύνουν καίριες ειδήσεις στους ειδικούς όταν έρχονται αντιμέτωποι με  αντιφάσεις της επιστήμης.

Με αφορμή αυτό το γεγονός, ο Καθηγητής  Επικοινωνίας της Επιστήμης, George Claassen συνόψισε σε έναν σύντομο οδηγό [2]τα βασικά διδάγματα της πανδημίας covid-19, όσον αφορά στη μετάδοση της επιστημονικής πληροφορίας από τους δημοσιογράφους, υπογραμμίζοντας, μεταξύ άλλων, τη σημασία της αναζήτησης των πρωτότυπων πηγών(συνήθως επιστημονικές εργασίες που δημοσιεύονται σε ιατρικά περιοδικά) που αφορούν σε νέες θεραπείες ή φάρμακα, την κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί η έρευνα στην ιατρική επιστήμη, αλλά και του τρόπου που θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τα πρώιμα δεδομένα των μελετών και τέλος, να μπορούν να διακρίνουν ανάμεσα στην επιστήμη και την ψευδοεπιστήμη.

Πάντως, οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι υγείας εκτιμούν ότι η πανδημία άλλαξε τη σχέση του κοινού με τα μέσα ενημέρωσης, οδηγώντας στην επάνοδο της ποιοτικής δημοσιογραφίας και των μέσων ενημέρωσης ευρείας εμβέλειας που έχουν εγγραφεί στη συνείδηση του κοινού ως αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης (Τatelbaum όπως παρατίθεται στο Edmond, 2021). 

Υπό το βάρος αυτής της διαπίστωσης και σε πλήρη αντίθεση με την επικρατούσα τάση για περικοπές στις αίθουσες σύνταξης, οι ειδησεογραφικοί φορείς θα ήταν σκόπιμο να επενδύσουν στην περαιτέρω εξειδίκευση και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των δημοσιογράφων του ιατρικού ρεπορτάζ. Η πανδημία απέδειξε ότι το κοινό μέσα σε πρωτόγνωρες καταστάσεις αναζητά και καταναλώνει περισσότερη πληροφορία.

Και σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πληθώρα πηγών παραπληροφόρησης, οι συντάκτες υγείας θα έπρεπε να τοποθετηθούν στο κάδρο της δημόσιας επικοινωνίας, καθώς ο ρόλος τους είναι καταλυτικός για την ασφαλή μεταφορά της ιατρικής/ επιστημονικής πληροφορίας, συμβάλλοντας από την πλευρά στην επιτυχή διαχείριση της πανδημίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Viswanath , Κ., Blake ,Κ.D., Meissner, H. I., Gottlieb Saiontz, N., Mull, C., Freeman, C.S.,  Hesse, B., &  Croyle, R.T. (2008) “Occupational Practices and the Making of Health News: A National Survey of U.S. Health and Medical Science Journalists”, Journal of Health Communication: International Perspectives, 13 (8), 759-777,doi: 10.1080/10810730802487430.

Lewis, S. C. (2020) “The Objects and Objectives of Journalism Research During the Coronavirus Pandemic and Beyond, Digital Journalism,”, 8 (5), 681-689, DOI: 10.1080/21670811.2020.1773292.

Hanitzsch, T. (2017). Professional Identity and Roles of Journalists. Oxford Research Encyclopedia of Communication. DOI:10.1093/acrefore/9780190228613.013.95.

Perreault, M. F., & Perreault, G. P. (2021). Journalists on COVID-19 Journalism: Communication Ecology of Pandemic Reporting. American Behavioral Scientist, 65(7), 976–991. https://doi.org/10.1177/0002764221992813.

Sweet, M.A., Williams, M, Armstrong, R., Mohamed, J, Finlay, S.M., & Coopes, A.  (2020). Converging crises: public interest journalism, the pandemic and public health. Public Health Res Pract., 30(4):e3042029.

Mach, K.J., Salas Reyes, R., Pentz, B. et al.  (2021). News media coverage of COVID-19 public health and policy information. Humanit Soc Sci Commun 8 (220). https://doi.org/10.1057/s41599-021-00900-z.

Miret, M. (2021). Journalism has a health condition and it is not COVID. Empower. Προσβάσιμο εδώ: https://empower-project.eu/empowered-while-working/journalism-has-a-health-condition-and-it-is-not-covid/.  (Ημερομηνία πρόσβασης: Φεβρουάριος 2022).

Henriksson, T. (2020). Journalism in the age of pandemics. WAN–IFRA. Προσβάσιμο εδώ: https://wan-ifra.org/2020/12/journalism-in-the-age-of-pandemics/.(Ημερομηνία πρόσβασης: Φεβρουάριος 2022).

Edmond, C. (2021). “Everything changed overnight”: 4 journalists share their pandemic experiences. Προσβάσιμο εδώ: https://www.weforum.org/agenda/2021/08/covid-19-pandemic-misinformation-journalism/ (Ημερομηνία πρόσβασης: Φεβρουάριος 2022).

Cirruzzo, C. (2021). One Year Into the Pandemic, How Are Health Reporters Doing? Nieman Reports. Προσβάσιμο εδώ: https://niemanreports.org/articles/one-year-into-the-pandemic-how-are-health-reporters-doing/. (Ημερομηνία πρόσβασης: Φεβρουάριος 2022).

---

[1] O Ηanitzsch (2017) εκτιμά ότι οι δημοσιογράφοι συναρθρώνουν και εφαρμόζουν τους επαγγελματικούς τους ρόλους σε δύο διακριτά επίπεδα: α) στον προσανατολισμό του ρόλου (κανονιστικός και γνωστικός-normative and cognitive) και β) στην εφαρμογή του ρόλου (όπως ασκείται στην πράξη, αλλά και όπως τον αφηγούνται οι δημοσιογράφοι-practiced and narrated). Οι τέσσερις αυτές κατηγορίες (normative, cognitive, practiced, narrated ) αντιστοιχούν στις ακόλουθες εννοιολογικές κατηγορίες: τι πρέπει να κάνουν οι δημοσιογράφοι,

τι θέλουν να κάνουν οι δημοσιογράφοι, τι πραγματικά κάνουν στην πράξη και τι τελικά νομίζουν οι ίδιοι ότι κάνουν.

[2] Claassen. G. (2020).  What COVID-19 should teach journalists about science. University World News. Προσβάσιμο εδώ: https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20201209232105667. (Ημερομηνία πρόσβασης: Φεβρουάριος 2022).