Του Ηλία Αθανασιάδη

Στον ολοένα και πιο διασυνδεδεμένο «θαυμαστό καινούργιο κόσμο μας»,[i] το ποσοστό της διασυνοριακής διαβίβασης δεδομένων – που αφορά καταρχήν το εμπόριο και τις συναλλαγές, την ενημέρωση, τις αναζητήσεις, την επικοινωνία και τα βίντεο – πολλαπλασιάστηκε. Είναι ενδεικτικό ότι από το 2005 έως το 2015, το χρησιμοποιούμενο εύρος ζώνης ανήλθε από τα 5 terabits στα 290 terabits το δευτερόλεπτο με πρόβλεψη να φτάσει το εντυπωσιακό 1,921 terabits το 2021 (Μanyika et al, 2016).

Σε αυτό δε το ρευστό οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον της λεγόμενης ψηφιακής αποδιοργάνωσης-αναστάτωσης (digital disruptiοn), δεν αποτελεί καν «μυστικό» ότι τα δεδομένα των χρηστών που συγκεντρώνονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση πωλούνται στους διαφημιστές στις ΗΠΑž επιπρόσθετα, κάθε πολυεθνική εταιρεία ενδέχεται να χρειάζεται να μεταφέρει δεδομένα Ευρωπαίων, πελατών της και μη, από την ΕΕ στις ΗΠΑ και αντίστροφα στο πλαίσιο της λειτουργίας της (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2016).[ii]

Yπό μία διαφορετική οπτική, εντείνεται ο εμπορικός – και με πολιτικές, όμως, προεκτάσεις – «πόλεμος» μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ με εκατέρωθεν πρόστιμα για πρακτικές πολυεθνικών εταιριών στο χώρο της τεχνολογίας και των τραπεζών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε στα τέλη Αυγούστου την Apple να καταβάλει στην Ιρλανδία το ποσό των 13 δισ. ευρώ ως αναδρομικούς φόρους.[iii] Λίγο αργότερα, στα μέσα Σεπτεμβρίου το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ απαίτησε να πληρώσει η Deutsche Bank, 14 δισ. δολάρια, στο πλαίσιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού για την υπόθεση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων (2005-2007), η οποία συνέβαλε στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008.[iv] Πιο πρόσφατα, στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Johannes Caspar, Επίτροπος Προστασίας Δεδομένων του Αμβούργου, διέταξε την Facebook να σταματήσει να συλλέγει και να αποθηκεύει δεδομένα που αφορούν τους 35,000,000 Γερμανούς χρήστες τής εφαρμογής ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων WhatsApp – θυγατρική της Facebook από το 2014 – και επιπλέον, να διαγράψει όσα δεδομένα έχει συλλέξει μέχρι στιγμής.[v]

Ένα διαχρονικό πρόβλημα

Επιχειρώντας, σε αυτό το σημείο, μια αναγκαία και σύντομη ιστορική αναδρομή, η ιδιωτικότητα και η προστασία των προσωπικών δεδομένων αποτελούσε διαχρονικά ένα ακανθώδες ζήτημα στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ, κυρίως λόγω διαφορετικής προσέγγισης και κατ’ επέκταση νομικού πλαισίου (Weiss & Archick, 2016). Ήδη από τη δεκαετία του ‘90 στην Ευρώπη επικρατούσε ανησυχία για την ιδιωτικότητα και την ελεύθερη ροή των δεδομένων ευρωπαίων πολιτών και ιδιαίτερα την συλλογή προσωπικών δεδομένων από πολυεθνικές εταιρίες. Έτσι το 1995, για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού εκδόθηκε η Οδηγία 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών, με την οποία καθορίστηκαν οι κανόνες για τις διαβιβάσεις δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τα κράτη-μέλη σε τρίτες χώρες. Περαιτέρω, για να διασφαλιστεί ότι οι επιχειρήσεις αυτές τηρούν τους κανόνες, το 2000 Ευρωπαϊκή Ένωση και ΗΠΑ προχώρησαν στη σύναψη της συμφωνίας για τις «αρχές ασφαλούς λιμένα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής» (safe harbor privacy principles agreement), η οποία προέβλεπε ότι οι πολυεθνικές εταιρείες θα σέβονταν την ιδιωτικότητα των δεδομένων των χρηστών που είχαν υπό την κατοχή τους. Ειδικότερα, στην απόφαση 2000/520/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,[vi] οι «αρχές ασφαλούς λιμένα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής» θεωρήθηκε ότι παρέχουν ικανοποιητικό επίπεδο προστασίας για τη διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την Ένωση σε εταιρείες εγκατεστημένες στις ΗΠΑ.[vii]

Αρκετά χρόνια αργότερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η έλλειψη εμπιστοσύνης και ο προβληματισμός ως προς τη διατλαντική διαβίβαση δεδομένων κορυφώθηκαν όταν το 2013 έγιναν οι αποκαλύψεις Snowden για τα προγράμματα μαζικής παρακολούθησης των ΗΠΑ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις ανακοινώσεις της COM(2013) 846 και COM(2013) 847 της 27ης Νοεμβρίου 2013, θεώρησε ότι η θεμελιώδης βάση του συστήματος ασφαλούς λιμένα έπρεπε να επανεξεταστεί και ξεκίνησε τότε συνομιλίες με τις αρχές των ΗΠΑ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016a).

Ορόσημο για την κατάρρευση, ουσιαστικά, της συμφωνίας ασφαλούς λιμένα με τις ΗΠΑ αποτέλεσε, η απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ της 6ης Οκτωβρίου 2015 στην υπόθεση C-362/14, Maximillian Schrems κατά Data Protection Commissioner, με την οποία κρίθηκε ανίσχυρη η απόφαση 2000/520/ΕΚ. Η απόφαση επιβεβαίωσε την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το Νοέμβριο του 2013 να επανεξετάσει τη ρύθμιση περί ασφαλούς λιμένα, με σκοπό να εξασφαλίσει στην πράξη ένα επαρκές επίπεδο προστασίας των δεδομένων, όπως απαιτείται από τη νομοθεσία της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016a).[viii] Αξιοσημείωτο είναι ότι οι ανησυχίες του Δικαστηρίου ενισχύθηκαν από τις συνεχείς αποκαλύψεις Snowden και τους ισχυρισμούς ότι η NSA (Eθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ) έκανε μαζική συλλογή δεδομένων από εταιρικές βάσεις δεδομένων όπως αυτές της Apple, Microsoft, Facebook, Amazon, and Google (Hufbauer & Jung, 2016). Μετά δε την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση Schrems, οι συνομιλίες ΕΕ-ΗΠΑ εντατικοποιήθηκαν με σκοπό να καταλήξουν σε πιθανή νέα απόφαση περί επάρκειας που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του άρθρου 25 της οδηγίας 95/46/ΕΚ όπως ερμηνεύθηκε από το Δικαστήριο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 12 Ιουλίου 2016 ενέκρινε την «ασπίδα προστασίας ΕΕ-ΗΠΑ για την ιδιωτικότητα» (EU-US Privacy Shield) καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «οι ΗΠΑ εξασφαλίζουν ικανοποιητικό επίπεδο προστασίας για τη διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την Ένωση σε αυτοπιστοποιούμενους οργανισμούς στις ΗΠΑ στο πλαίσιο της ασπίδας προστασίας της ιδιωτικής ζωής ΕΕ-ΗΠΑ» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016a).

«Ασπίδα Προστασίας»

 Η «ασπίδα προστασίας ΕΕ-ΗΠΑ για την ιδιωτικότητα» αποτυπώνει τις απαιτήσεις που έθεσε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην απόφασή του της 6ης Οκτωβρίου 2015[ix] και βασίζεται κυρίως στις ακόλουθες αρχές:

• Αυστηρές υποχρεώσεις για τις επιχειρήσεις που χειρίζονται δεδομένα: στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας, το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ θα προβαίνει σε τακτικές επικαιροποιήσεις και επανεξετάσεις των συμμετεχουσών εταιρειών, για να εξασφαλιστεί ότι οι εταιρείες τηρούν τους κανόνες που υπέβαλαν οι ίδιες.

• Σαφείς διασφαλίσεις και υποχρεώσεις διαφάνειας όσον αφορά την πρόσβαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ: Οι ΗΠΑ διαβεβαίωσαν την ΕΕ ότι η πρόσβαση των δημόσιων αρχών για σκοπούς επιβολής του νόμου και εθνικής ασφάλειας υπόκειται σε σαφείς περιορισμούς, διασφαλίσεις και μηχανισμούς επίβλεψης. Κάθε πολίτης της ΕΕ θα επωφεληθεί επίσης, για πρώτη φορά, από μηχανισμούς έννομης προστασίας στον τομέα αυτό.
• Αποτελεσματική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων: Οποιοσδήποτε πολίτης θεωρεί ότι έχει γίνει κατάχρηση των δεδομένων του στο πλαίσιο της ασπίδας προστασίας της ιδιωτικότητας θα επωφελείται από διάφορους προσιτούς μηχανισμούς επίλυσης διαφορών. Στην ιδανική περίπτωση, η καταγγελία θα εξετάζεται από την ίδια την εταιρεία· ή θα παρέχεται δωρεάν εναλλακτική επίλυση διαφορών. Οι πολίτες μπορούν επίσης να απευθυνθούν και στις εθνικές τους Αρχές Προστασίας Δεδομένων, οι οποίες θα συνεργαστούν με την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου ώστε να διασφαλίσουν ότι θα ερευνηθούν και θα διευθετηθούν οι καταγγελίες πολιτών της ΕΕ.
• Ετήσιος μηχανισμός κοινής επανεξέτασης: μέσω του μηχανισμού θα παρακολουθείται η λειτουργία της ασπίδας προστασίας για την ιδιωτικότητα, κυρίως η τήρηση των δεσμεύσεων και των διαβεβαιώσεων όσον αφορά την πρόσβαση σε δεδομένα για σκοπούς επιβολής του νόμου και εθνικής ασφάλειας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή εθνικών εμπειρογνωμόνων των υπηρεσιών πληροφοριών από τις ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών Αρχών Προστασίας Δεδομένων, θα προβαίνουν στην επανεκτίμηση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016b).

Η «ασπίδα προστασίας» αντικατέστησε έτσι το αρχικό πρόγραμμα «ασφαλής λιμένας», στο οποίο βασίζονταν σχεδόν 4,400 πολυεθνικές εταιρείες με έδρα τις ΗΠΑ. Την 1^η Αυγούστου 2016 το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ ξεκίνησε να δέχεται αιτήσεις για αυτοπιστοποίηση στο πλαίσιο της ασπίδας προστασίας, ως το νέο πλέον μηχανισμό που «νομιμοποιεί» τις διαβιβάσεις δεδομένων από την ΕΕ στις ΗΠΑ (The National Law Review, 2016). Χαρακτηριστικό της σημασίας που δίνεται από την ίδια την αγορά για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, ήδη μέσα σε ένα μήνα πιστοποιήθηκαν 103 εταιρείες. Αυτό σημαίνει ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ επικύρωσε ότι οι πολιτικές ιδιωτικότητας πληρούν τα αυστηρά κριτήρια που απαιτούνται από την ασπίδα προστασίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016c).[x] Η Google, η Dropbox και η Microsoft ανακοίνωσαν ήδη ότι έχουν ήδη κάνει αίτηση για αυτοπιστοποίηση (Muncaster, 2016).

Σε όλη την πορεία των διαπραγματεύσεων-συζητήσεων σχετικά με το νέο πλαίσιο για τις διατλαντικές ροές δεδομένων αποφασιστικό ρόλο διαδραμάτισε η εποικοδομητική κριτική με καίριες παρεμβάσεις και η διατύπωση επιφυλάξεων τόσο από την Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29[xi] όσο και από τον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας Δεδομένων (EDPS), Giovanni Buttarelli.[xii] Δεν ήταν δυνατόν, βέβαια, να περάσει απαρατήρητη και η άποψη του Edward Snowden, ο οποίος ισχυρίστηκε πως παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έχουν αποκλείσει τη μαζική και χωρίς διακρίσεις παρακολούθηση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που διαβιβάζονται προς τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της συμφωνίας ΕΕ-ΗΠΑ για την «ασπίδα προστασίας» για την ιδιωτικότητα, στην πραγματικότητα δεν θα σταματήσει η μαζική επιτήρηση από τις ΗΠΑ (Nielsen, 2016).

Αρκετοί θεωρούν ότι η νέα συμφωνία-πλαίσιο θα έχει την τύχη της συμφωνίας Ασφαλούς Λιμένα. Οι εξελίξεις, προφανώς, θα δικαιώσουν ή διαψεύσουν τις ανησυχίες αυτές και πόσο/πώς τελικά θα επηρεαστεί το επιχειρείν και η καινοτομία.  Εν μέσω γενικότερης κρίσης ή ακόμη και υποβάθμισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτό όμως που αναμφισβήτητα διακυβεύεται είναι το ίδιο αξιακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφού η προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων αποτελούν σημαντικά θεμελιώδη δικαιώματα που έχουν ανάγκη μεγαλύτερης διεκδίκησης στην ψηφιακή εποχή^. γι’ αυτό το λόγο, εξάλλου, δεν αναμορφώθηκαν σημαντικά, μετά από τέσσερα χρόνια διαβουλεύσεων, οι κανόνες για την προστασία των δεδομένων οι οποίοι ίσχυαν εδώ και είκοσι χρόνια;[xiii]

 

Σημειώσεις

[i] Προέρχεται από το προφητικό μυθιστόρημα του Άλντους Χάξλεϊ «A brave new world», ο τίτλος του οποίου βασίζεται στην «Τρικυμία» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

 

[ii] Τα άνω των 250 δισ. δολαρίων. ετησίως σε ψηφιακές υπηρεσίες είναι το διακύβευμα όσον αφορά τις διατλαντικές ροές δεδομένων και τη σημασία τους στο διεθνές εμπόριο. Βλ. ενδεικτικά Κiss, J. (2016, July 8). Privacy Shield deal lets US tech firms transfer European customers’ data again . The Guardian.

Διαθέσιμο σε < https://www.theguardian.com/technology/2016/jul/08/privacy-shield-data-transfer-us-european-union>.

 

[iii] Bλ. ενδεικτικά < https://www.thepressproject.gr/article/100628/O-Diatlantikos-polemos-ton-prostimon >.

 

[iv] Βλ. ενδεικτικά < http://www.independent.co.uk/news/business/comment/deutsche-banks-14bn-mega-fine-americas-revenge-for-apples-tax-bill-or-another-example-of-flawed-a7311036.html >, < https://www.theguardian.com/business/2016/sep/16/european-banking-shares-unsettled-by-deutsche-bank-fine-fears > και < https://www.bloomberg.com/gadfly/articles/2016-09-16/deutsche-bank-s-weakness-may-be-strength-in-battle-with-us >.

 

[v] Βλ. σχετικό Δελτίο Τύπου διαθέσιμο σε < http://bit.ly/2dkiZBW > και αναλυτικότερα:

<http://www.nytimes.com/2016/08/26/technology/relaxing-privacy-vow-whatsapp-to-share-some-data-with-facebook.html > και < http://www.theverge.com/2016/9/27/13071330/facebook-whatsapp-user-data-germany-privacy >.

 

[vi] Απόφαση 2000/520/ΕΚ της Επιτροπής, της 26ης Ιουλίου 2000, βάσει της οδηγίας 95/46 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με την επάρκεια της προστασίας που παρέχεται από τις αρχές ασφαλούς λιμένα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και τις συναφείς συχνές ερωτήσεις που εκδίδονται από το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ. Διαθέσιμο σε < http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32000D0520 >.

 

[vii] Το καθεστώς Ασφαλούς Λιμένα περιλαμβάνει αρχές που αφορούν την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τις οποίες μπορούν να υιοθετήσουν οικειοθελώς οι αμερικανικές επιχειρήσεις. Bλ. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2015). Απόφαση στην υπόθεση C-362/14 Maximillian Schrems κατά Data Protection Commissioner [Δελτίο Τύπου αρ. 117/15]. Διαθέσιμο σε < curia.europa.eu/jcms/jcms/P_180255/el/ >.

 

[viii] Bλ. σχετική κοινή δήλωση των 28 εθνικών Αρχών Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (Ομάδας Εργασίας Άρθρου 29) σε <http://ec.europa.eu/justice/data-protection/article-29/press-material/press-release/art29_press_material/2015/20151016_wp29_statement_on_schrems_judgement.pdf  >.

 

[ix] Βλ. < http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2461_el.htm >.

 

[x] Βλ. σχετικά Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2016c). EU-U.S. Privacy Shield up and running for one month [Daily News]. Διαθέσιμο σε < http://europa.eu/rapid/press-release_MEX-16-2933_en.htm >. Eπισημαίνεται ότι και οι άλλοι θεσμοθετημένοι από την ευρωπαϊκή νομοθεσία τρόποι για τη διαβίβαση προσωπικών δεδομένων εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η υπογραφή των πρότυπων συμβατικών ρητρών (Standard Contractual Clauses) και η υιοθέτηση των δεσμευτικών εταιρικών κανόνων (Binding Corporate Rules) μπορούν να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για τις διαβιβάσεις αυτές. Βλ. Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. (2016). ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ PRIVACY SHIELD. Διαθέσιμο σε < http://www.dpa.gr/portal/page?_pageid=33,133344&_dad=portal&_schema=PORTAL >.

 

[xi] Για τη συμβολή στη διαμόρφωση του σχεδίου της συμφωνίας και τις επιφυλάξεις της ΟΕ του Άρθρου 29 βλ.<http://ec.europa.eu/justice/data-protection/article-29/press-material/press-release/art29_press_material/2016/20160726_wp29_wp_statement_eu_us_privacy_shield_en.pdf > και <http://ec.europa.eu/justice/data-protection/article-29/press-material/press-release/art29_press_material/2016/press_release_shield_en.pdf >.

 

[xii] European Data Protection Supervisor (2016). Privacy Shield: more robust and sustainable solution needed [Δελτίο Τύπου]. Διαθέσιμο σε <https://secure.edps.europa.eu/EDPSWEB/webdav/site/mySite/shared/Documents/EDPS/PressNews/Press/2016/EDPS-2016-11-PrivacyShield_EN.pdf >.

 

[xiii] Ο Κανονισμός (ΕΕ) 679/2016 της 27ης Απριλίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου  για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) τέθηκε σε εφαρμογή και θα ισχύει στα κράτη-μέλη 2 χρόνια μετά, δηλαδή το Μάιο 2018. Βλ. αναλυτικά για τη διαδικασία από το 2012 μέχρι την ψήφιση το 2016 στο < http://ec.europa.eu/justice/data-protection/reform/index_en.htm >. Ο Κανονισμός που θα τεθεί σε ισχύ το Μάιο του 2018 αφορά και τη διατλαντική διαβίβαση δεδομένων. Για την κριτική που ασκείται στον Κανονισμό και ιδιαίτερα στο κατά πόσο μπορεί να προστατέψει τα δικαιώματα των καταναλωτών, βλ. ενδεικτικά “EU data privacy rules fail to protect consumers’ privacy”. (2016, September 28). Deutche Welle. Διαθέσιμο σε < http://www.dw.com/en/eu-data-privacy-rules-fail-to-protect-consumers-privacy/a-35918228 >.

 

 Βιβλιογραφικές αναφορές

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2016). Η μεταφορά προσωπικών δεδομένων προς τις ΗΠΑ, στην ολομέλεια του ΕΚ [Άρθρο]. Διαθέσιμο σε < http://bit.ly/2cQr1Dr >.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2016a). ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ (ΕΕ) 2016/1250 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 12ης Ιουλίου 2016 βάσει της οδηγίας 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την επάρκεια της προστασίας που παρέχεται από την ασπίδα προστασίας της ιδιωτικής ζωής ΕΕ–ΗΠΑ. Διαθέσιμο σε < http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32016D1250 >

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2016b). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολογεί την ασπίδα προστασίας ΕΕ-ΗΠΑ για την ιδιωτικότητα: ενισχυμένη προστασία για τις διατλαντικές ροές δεδομένων [Δελτίο Τύπου]. Διαθέσιμο σε < http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2461_el.htm >.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2013). ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ όσον αφορά τη λειτουργία του ασφαλούς λιμένα από τη σκοπιά των πολιτών της Ένωσης και των εταιρειών που είναι εγκατεστημένες στην ΕΕ /* COM/2013/0847 final. Διαθέσιμο σε <http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A52013DC0847 >.

Hufbauer, G. C., & Jung, E. (2016). The US-EU Privacy Shield Pact: A Work in Progress (No. PB16-12), PIIE. Διαθέσιμο σε < https://piie.com/system/files/documents/pb16-12.pdf >.

Manyika, J., Lund, S. & Bughin, J., Woetzel, J., Stamenov, K. and Dhingra, D. (2016). Digital Globalization: The New Era of Global Flows. McKinsey Global Institute. Διαθέσιμο σε < http://www.mckinsey.com/business-functions/digital-mckinsey/our-insights/digital-globalization-the-new-era-of-global-flows >.

Muncaster, Α. (2016, September 28). «Dropbox and Microsoft Join Privacy Shield Infosecurity. Διαθέσιμο σε < http://www.infosecurity-magazine.com/news/dropbox-and-microsoft-join-privacy/ >.

Nielsen, N. (2016, September 8). Snowden: Privacy Shield won’t stop US mass surveillance. Eurobserver. Διαθέσιμο σε < https://euobserver.com/justice/134958 >.

The National Law Review “Privacy Shield – A ‘How-to’ Guide On Navigating Its Risks and Opportunities”. (2016). Διαθέσιμο σε < http://www.natlawreview.com/event/privacy-shield-how-to-guide-navigating-its-risks-and-opportunities >.

Weiss, M. A., & Archick, K. (2016). US-EU Data Privacy: From Safe Harbor to Privacy Shield. Congressional Research. Διαθέσιμο σε < https://www.privacywonk.net/download/R44257.pdf >.