της Κικής Μαργαρίτη

 

Συντάκτης, ρεπόρτερ, ερευνητής, φωτογράφος, κάμεραμαν, influencer, social media expert; Ποιο ρόλο πρέπει να έχει σήμερα ο δημοσιογράφος; Η επανάσταση που έχει φέρει η τεχνολογία στο μιντιακό περιβάλλον έχει επηρεάσει και έχει αλλάξει ριζικά το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Ο δημοσιογράφος αποκτά συνεχώς νέα εργαλεία, ενώ πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση για να προσαρμοστεί στις μεταβολές που συμβαίνουν με φρενήρεις ρυθμούς.

Κάθε νέο μέσο φέρνει μαζί του τους δικούς του κανόνες και διαμορφώνει το δικό του κοινό. Ο δημοσιογράφος καλείται να δείξει ευελιξία και προσαρμοστικότητα για να βρίσκεται πάντα μέσα στο παιχνίδι των εξελίξεων. Με κάθε νέα τεχνολογία, η μορφή της δημοσιογραφικής γλώσσας αλλάζει και γίνεται περισσότερο ακριβής και αληθινή.

Η επανάσταση που έφερε το διαδίκτυο στις επικοινωνίες άλλαξε άρδην το μέχρι τότε τοπίο των media. Είναι ένα υπερ-μέσο που συνδέει πολλά μέσα μαζί (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες). Για πρώτη φορά έννοιες, όπως ταχύτητα, αλληλεπίδραση, διάδραση, πολυμεσικότητα, υπερκειμενικότητα κάνουν την εμφάνισή τους και ενώνονται κάτω από την ομπρέλα του διαδικτύου. Τέτοιες μεταβολές επηρεάζουν το ρόλο και τη λειτουργία του δημοσιογράφου, ο οποίος δεν μπορεί πλέον και να χαρακτηριστεί απλά ως «πυλωρός» (gatekeeper).  Οι ειδήσεις στο Διαδίκτυο πρέπει να ανανεώνονται συνεχώς και γρήγορα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη διατήρηση της αξίας παλαιότερων και σπουδαιότερων. Η αμεσότητα, η στιγμιαία μετάδοση και η ταχύτητα επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα της έρευνας και το περιεχόμενο της δημοσιογραφικής εργασίας.

Με τέτοιους ιλιγγιώδεις ρυθμούς δεν υπάρχει χρόνος για τις θεμελιώδεις δημοσιογραφικές πρακτικές της έρευνας, της κριτικής ανάλυσης και της ερμηνείας, ενώ τις περισσότερες φορές δεν γίνεται παραγωγή πρωτογενούς υλικού, αλλά αναπαραγωγή περιεχομένου κυρίως από τον Τύπο. Η ταχύτητα δυσχεραίνει ή ακόμη και ανακόπτει την ικανότητα κριτικής σκέψης και άρα ευνοεί τα λάθη.Οι Deuze και Paulussen υποστηρίζουν ότι οι δημοσιογράφοι δίνουν πλέον προτεραιότητα στην ταχύτητα και στην διαδραστικότητα[1].Οι δημοσιογραφικοί όμιλοι και οι εκδότες βλέποντας τις σαρωτικές αλλαγές που συμβαίνουν στο επικοινωνιακό περιβάλλον, αλλά και δεδομένης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αποφασίζουν να υιοθετήσουν νέες στρατηγικές που βασίζονται στη σύγκλιση. Ενοποιούν τις συντακτικές τους ομάδες και διαμορφώνουν newsrooms. Δημοσιογράφοι από τα παραδοσιακά μέσα, εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο καλούνται να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν δυναμικά sites.

Ο σύγχρονος δημοσιογράφος απαιτείται πλέον να έχει νέες και ποίκιλες επαγγελματικές δυνατότητες για να ανταπεξέλθει σε μία άκρως ανταγωνιστική αρένα. Η εξειδίκευση σε συγκεκριμένο πεδίο, όπως σύνταξη, φωτογραφία, σχεδίαση, έρευνα έχει πλέον πεθάνει. Οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί αναζητούν δημοσιογράφους που μπορούν να αναλάβουν διαφορετικά είδη εργασίας στο πλαίσιο της συντακτικής ομάδας (multitasking) και να είναι αρκετά ευέλικτοι για να εργαστούν για διαφορετικά μέσα ακόμη και ταυτόχρονα.

O multitasking δημοσιογράφος ή «δημοσιογράφος πολυ-εργαλείο» χαρακτηρίζεται από ευστροφία και μάλιστα τριών ειδών. Αρχικά, «λειτουργική ευστροφία» που σημαίνει ότι μπορεί πρακτικά να ασχολείται με πολλά διαφορετικά πεδία και μέσα και έξω από τον δημοσιογραφικό οργανισμό. Επίσης, διαθέτει «θεματική ευστροφία», δηλαδή μπορεί να γράψει μία είδηση για οποιοδήποτε θέμα ανάλογα με τις ανάγκες της επικαιρότητας. Τέλος θα πρέπει να χαρακτηρίζεται και από «μιντιακή ευστροφία», να μπορεί, δηλαδή να εργάζεται για διαφορετικά μέσα που ανήκουν στον ίδιο οργανισμό.Σύμφωνα με τον Deuze, o δημοσιογράφος του διαδικτύου πρέπει να πάρει αποφάσεις σχετικά με το ποια μορφή ή μορφές του μέσου αποδίδουν καλύτερα ένα συγκεκριμένο θέμα (πολυμεσικότητα), να εξετάσει ποιες επιλογές θα έκαναν το κοινό να ανταποκριθεί, να συνομιλήσει ή ακόμη και να εξατομικεύσει κάποια ρεπορτάζ (διαδραστικότητα) και τέλος να συνδέσει το ρεπορτάζ με άλλα ρεπορτάζ, αρχεία, πηγές και ούτω καθεξής, μέσω υπερσυνδέσμων (υπερκειμενικότητα[2]).

Οι νέοι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι «ολοκληρωμένοι δημοσιογράφοι» με την έννοια ότι θα γνωρίζουν και θα είναι σε θέση να δουλέψουν τόσο με τα οπτικοακουστικά όσο και με τα έντυπα και τα άλλα διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας. Παράλληλα, να παράγουν περιεχόμενο που να χρησιμοποιείται ταυτόχρονα σε όλα τα μέσα. Να είναι σε θέση να καλύπτουν θέματα χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες και να προσεγγίζουν θέματα, όπως αντίστοιχα οι κοινωνικοί επιστήμονες, παρά να αναπαράγουν τις ειδήσεις που τους δίνονται από τα δελτία τύπου και τα γραφεία των  δημοσίων σχέσεων.

Οπτικοποιώντας την είδηση

«Μια εικόνα δείχνει κάτι, μία φωτογραφία λέει μια ιστορία»  

Oι ανάγκες της αγοράς σε συνδυασμό με την κρίση στην οποία βρίσκεται ολόκληρος ο δημοσιογραφικός κλάδος, πολλές φορές δεν επιτρέπουν σε έναν δημοσιογράφο να καλύψει μία είδηση έχοντας δίπλα του το φωτογράφο ή τον κάμεραμαν. Συνεπώς, υποχρεώνεται να κάνει ο ίδιος και αυτή τη δουλειά. O δημοσιογράφος γίνεται λοιπόν και φωτορεπόρτερ, είτε χρησιμοποιώντας φωτογραφικό εξοπλισμό, είτε με τις δυνατότητες που προσφέρουν πλέον τα έξυπνα κινητά (smartphones). Ο φωτορεπόρτερ, Giulio Saggin εργάστηκε στο ABC News της Αυστραλίας και ο ρόλος του ήταν να εκπαιδεύσει δημοσιογράφους στην οπτικοποίηση της είδησης, αποκαλύπτοντάς τους μερικά από τα φωτογραφικά του μυστικά.

Οι συμβουλές που έδωσε στους δημοσιογράφους συμπυκνώνονται σε τέσσερα σημεία[3].

Η κατάλληλη γωνία: Όλες οι ιστορίες έχουν το σημείο κλειδί τους. Έτσι ακριβώς γίνεται και με τις φωτογραφίες. Το πιο σημαντικό για τον δημοσιογράφο-φωτογράφο είναι να βρει την πιο ενδιαφέρουσα γωνία του θέματος. Εάν το θέμα που θέλει να φωτογραφίσει δεν μετακινείται τότε θα πρέπει να μετακινηθεί ο ίδιος. Η οπτική ιστορία που θα δώσει στο κοινό του ο δημοσιογράφος θα πρέπει να έχει ληφθεί από μία τέτοια γωνία που να καθηλώσει τον θεατή ώστε να την παρατηρήσει, αλλά και να διαβάσει και το ρεπορτάζ που τη συνοδεύει.

Το ανθρώπινο στοιχείο: Οι ιστορίες αφορούν ανθρώπους και οι άνθρωποι πρέπει να είναι μέρος της φωτογραφίας. Δίνοντας ως παράδειγμα μια είδηση που αφορά σε έκτακτα καιρικά φαινόμενα, ο Giulio Saggin συμβουλεύει τους δημοσιογράφους να μη φωτογραφίσουν τη νεροποντή, ή τους πλημμυρισμένους δρόμους, αλλά ανθρώπους που τρέχουν για να προστατευθούν από τη βροχή. Η εικόνα αυτή θα αποτυπωθεί καλύτερα στο μάτι του κοινού, το οποίο νιώθει να συμπάσχει με τα πρόσωπα που βλέπει.

Η κίνηση: Αυτός που φωτογραφίζει μια ιστορία, θα πρέπει με την φωτογραφία του να δείχνει πάντα μια κίνηση, μια ενέργεια, να υπάρχει ζωντάνια. Στην αντίθετη περίπτωση, όπως σχολιάζει ο Saggin, θα μοιάζει με φωτογραφία διαβατηρίου.

Ο τρόπος που κρατάμε τη μηχανή: Οι φωτογραφίες είναι καλύτερο να λαμβάνονται σε οριζόντια διάταξη. Ζούμε σε έναν οριζόντιο κόσμο, όπως εξηγεί ο φωτογράφος. Κι εμείς οι ίδιοι σκανάρουμε τον ορίζοντα από τα αριστερά προς τα δεξιά ή το αντίστροφο και όχι από πάνω προς τα κάτω.

Facebook Live

Από τις βασικότερες αλλαγές που προκλήθηκαν στη δημοσιογραφία με την έλευση του διαδικτύου είναι ότι οι χρήστες συμμετέχουν πλέον δυναμικά στη διαμόρφωση του περιεχομένου. Η δημοσιογραφία δεν είναι πια διάλεξη, είναι συζήτηση.

Η δημοσιογραφία των πολιτών ήρθε για να μείνει και οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι πρέπει να δεχτούν ότι η δουλειά τους έχει αλλάξει και έχει αποκτήσει μια πιο  «συμμετοχική» μορφή, όπου το βασικό της στοιχείο είναι η διάδραση με τους χρήστες. Ο ρόλος του κοινού στην αναβάθμιση της δημοσιογραφίας έχει μελετηθεί από αρκετούς ερευνητές οι οποίοι εστιάζουν στις δομές οργάνωσης, στις μορφές, αλλά και στα πλεονεκτήματα μιας νέας συμμετοχικής μορφής δημοσιογραφίας, η οποία στη βιβλιογραφία απαντάται με ποικίλους όρους, όπως «open source journalism», «participatory news», «civic/public/communitarian journalism» και πιο συχνά ως «citizen journalism».

O Jarvis χρησιμοποιεί τον πιο εύστοχο όρο «networked journalism» για να αναφερθεί στο ίδιο φαινόμενο, θέλοντας να τονίσει ότι η «δημοσιογραφία των πολιτών» εκτείνεται πέραν του απλουστευτικού διπόλου «επαγγελματίες – πολίτες/ερασιτέχνες[4]». Πρόκειται για μια μορφή συμμετοχικής δημοσιογραφίας, η οποία περιλαμβάνει την δυναμική συμμετοχή του κοινού σε όλα τα στάδια παραγωγής των ειδήσεων:  από την επιλογή του θέματος μέχρι και την τελική δημοσίευση ενός θέματος, όπου οι αναγνώστες με τα σχόλια, τις ερωτήσεις τους και την προσθήκη νέων στοιχείων μπορούν να συμβάλλουν στην βελτίωση του «τελικού προϊόντος», ακόμη και να οδηγήσουν τη δημοσιογραφική έρευνα σε νέα μονοπάτια.

Σημαντικό ρόλο σε όλη αυτή την αλλαγή έχουν διαδραματίσει και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter), όπου το κοινό μπορεί να συμμετάσχει ενεργά στο δημοσιογραφικό προϊόν. Για το λόγο αυτό και ο δημοσιογράφος χρησιμοποιεί πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλείο δουλειάς.

Μία από τις πιο πρόσφατες δυνατότητες που έχει αποκτήσει ο δημοσιογράφος από το Facebook είναι να τραβάει βίντεο και να το αναρτά σε ζωντανό χρόνο μέσω του Facebook Live.

«Εμείς αυτό το ονομάζουμε ζωντανή διαδραστική δημοσιογραφία. Δεν είναι για μας ένα απλό βίντεο. Στη ζωντανή διαδραστική δημοσιογραφία, αυτό που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στην οθόνη επηρεάζει το κοινό σε πραγματικό χρόνο. Δεν έχει να δηλαδή να κάνει μόνο με τη δημοσιογραφία, αλλά και με το κοινό» ανέφερε η Louise Story, Executive Producer στους New York Times. Η εφημερίδα έχει αναρτήσει πάνω από 400 Facebook Live βίντεο, καλύπτοντας εντελώς διαφορετικές ειδήσεις, από πολιτικές, μέχρι μαγειρική, μόδα και συνεντεύξεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η συνέντευξη με έναν επιζώντα από τους πυροβολισμούς στο Ορλάντο, όπου το κοινό καλούνταν ζωντανά μέσω σχολίων να υποβάλλει ερωτήσεις στον συνεντευξιαζόμενο. Σύμφωνα με την Wall Street Journal, ο μέσος χρήστης του Facebook παρακολουθεί τα Facebook Live βίντεο τρεις φορές περισσότερο από άλλου τύπου βίντεο.

Η τάση αυτή του Facebook Live παρατηρείται έντονα και στα ελληνικά μέσα. Για παράδειγμα δημοσιογράφοι που βρέθηκαν στα επεισόδια της 17^ης Νοεμβρίου 2016 στο Πολυτεχνείο ανέβασαν live βίντεο κρατώντας συνεχώς ενημερωμένο το κοινό τους για το τι ακριβώς συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, το οποίο συμμετείχε με σχόλια και παρατηρήσεις.

Το Facebook Live έχει γίνει ιδιαίτερα αγαπητό στα newsrooms, διότι επιτρέπει στον ίδιο το δημοσιογράφο που θα καλύψει με το άρθρο του ένα θέμα, να το συνοδεύσει και με οπτικοακουστικό υλικό χωρίς καθόλου ακριβό εξοπλισμό ή ιδιαίτερες γνώσεις.  Αρκεί ένα απλό smartphone για τη λήψη του βίντεο και την ανάρτησή του στα social media. Έτσι ο δημοσιογράφος μπορεί να βρίσκεται στο πεδίο των εξελίξεων και με το κινητό του μόνο να αποτυπώσει οτιδήποτε έκτακτο συμβεί με το πάτημα ενός μόνο κουμπιού. Με αυτό τον τρόπο το κοινό ενημερώνεται σε πραγματικό χρόνο για τα γεγονότα που βρίσκονται εν εξελίξει. Και οι εκδότες, επίσης, μπορούν σε πραγματικό χρόνο να δουν τις αντιδράσεις του κοινού σε ένα βίντεο, αλλά και να δουν άμεσα τον μέσο όρο θέασης (views) του εκάστοτε βίντεο που ανέβηκε.

Τα βασικά στοιχεία που χρειάζεται ένας δημοσιογράφος για ένα βίντεο με καλή ποιότητα είναι αρχικά να βρίσκεται σε θέση που έχει καλή σύνδεση με το Internet. Επίσης, θα πρέπει εκ των προτέρων να έχει κατά νου τι θέλει να τραβήξει και τι θέλει να δει το κοινό από αυτό το βίντεο, το οποίο θα πρέπει να είναι σύντομο. Επιπλέον θα πρέπει ο δημοσιογράφος να μην κάνει πρόχειρη δουλειά, δηλαδή να έχει ελέγξει το φωτισμό που υπάρχει στο χώρο αλλά και την ακουστική ώστε ο χρήστης που θα δει στη συνέχεια το βίντεο να καταλάβει τι βλέπει.

«Το Facebook Live μοιάζει λίγο σαν τηλεοπτική παραγωγή. Και έτσι θα πρέπει να γίνεται αντιληπτή από το δημοσιογράφο. Δεν είναι κάτι που θα πρέπει να γίνεται χωρίς πλάνο. Ο δημοσιογράφος θα πρέπει να έχει έναν σχεδιασμό του βίντεο που θέλει να αναρτήσει ζωντανά στο Facebook αν όχι γραπτά, τουλάχιστον μέσα στο μυαλό του»  λέει ο Micah Gelman, Senior Editor and Head of Video στηWashington Post.

Το ντόμινο της ενημέρωσης ξεκινά πλέον από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο δημοσιογράφος θα πρέπει να είναι παρών σε κάθε νέα εξέλιξη, ενημερωμένος και με νέες δυνατότητες και δεξιότητες για να ανταπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις μιας δημοσιογραφίας που συνεχώς μεταλλάσσεται.

Σημειώσεις:

[1] Deuze M. and Paulussen S. (2002). «Online journalism in the Low Countries. Basic, occupational and professional characteristics of online journalists in Flanders and The Netherlands». European Journal of Communication, τομ. 17 τχ. 2: 237-245

[2] Deuze M. (2011). «Δημοσιογραφία και Διαδίκτυο». Στο Παπαθανασόπουλος Στ. (επιμ.) «Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα», Αθήνα: Καστανιώτης.

[3]Telling visual stories: Photography tips for journalists (https://www.journalism.co.uk/news/telling-visual-stories-photography-tips-for-journalists/s2/a670180/)

[4] Jarvis, J. (2006). «Networked journalism». Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://buzzmachine.com/2006/07/05/networked-journalism/

Πηγές:

World Association of Newspapers and News Publishers, «How newsrooms are using Facebook Live to engage viewers» (https://blog.wan-ifra.org/2016/09/19/how-newsrooms-are-using-facebook-live-to-engage-viewers)

«How 4 news organizations are using Facebook Live to reach broader audiences» (http://www.poynter.org/2016/how-4-news-organizations-are-using-facebook-live-to-reach-broader-audiences/404441/)

Telling visual stories: Photography tips for journalists (https://www.journalism.co.uk/news/telling-visual-stories-photography-tips-for-journalists/s2/a670180/ )

Herbert J. (2000). «Journalism and the Digital Age», Oxford: Focal Press

Bruns Α. (2003). «Gatewatching, not gatekeeping: Collaborative online news», Media International Australia Incorporating Culture and Policy: Quarterly Journal of Media Research and Resources, 107: 31-44

Deuze M. and Paulussen S. (2002). «Online journalism in the Low Countries. Basic, occupational and professional characteristics of online journalists in Flanders and The Netherlands». European Journal of Communication, τομ. 17 τχ. 2: 237-245

Deuze M. (2011). «Δημοσιογραφία και Διαδίκτυο», σ. 284-308. Στο Παπαθανασόπουλος Στ. (επιμ.) «Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα», Αθήνα: Καστανιώτης

Gillmor D. (2004). «We the Media. Grassroots Journalism by the People, for the People». Sebastopol: O’ Reilly Media Inc

Siapera E. and Veglis A. (2012). «The Handbook of Global Online Journalism», West Sussex: Wiley-Blackwell, Inc.

Παπαθανασόπουλος Στ. (2013). «Δημοσιογραφία: Σε αναζήτηση ενός νέου μοντέλου», (https://medianalysis.net/2013/06/07/journalism_newmedia/)

Jarvis J. (2006), «Networked journalism», (http://buzzmachine.com/2006/07/05/networked-journalism/)