Οι Αναπαραστάσεις των ΜΚΟ στον Αθηναϊκό Τύπο

του Χρήστου Τριανταφύλλου

Πηγή: https://hcldr.wordpress.com/2015/10/27/healthcare-beyond-borders-a-talk-with-medecins-sans-frontieres/

Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώνεις (ΜΚΟ) απασχόλησαν σε μεγάλο βαθμό την επικαιρότητα, άλλοτε θετικά αλλά μερικές φορές και αρνητικά, εξαιτίας του Προσφυγικού Ζητήματος που κατέστησε την παρέμβασή τους αναγκαία για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής αυτής κρίσης. Δόθηκε λοιπόν η αφορμή για την ενασχόληση με τις ΜΚΟ, όχι μόνο με όσες ασχολούνται με το Προσφυγικό αλλά και γενικότερα, με απώτερο σκοπό τη μελέτη των ΜΚΟ στο πλαίσιο του γνωστικού αντικειμένου της επικοινωνίας. Το παρόν κείμενο αποσκοπεί στο να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο αλλά και τον βαθμό κατά τον οποίο οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις προβάλλονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, αντικείμενο της έρευνας αποτελούν οι Οργανώσεις Greenpeace, Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Solidarity Now και PRAKSIS σε συνάρτηση με τις εφημερίδες / ενημερωτικές ιστοσελίδες Το Βήμα, Η Καθημερινή, Πρώτο Θέμα, Εφημερίδα των Συντακτών και Η Αυγή.

Οι ΜΚΟ είναι εθελοντικές ομάδες πολιτών που οργανώνονται σε τοπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Ασχολούνται με θέματα όπως την υγεία, την παιδεία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον, την ισότητα ευκαιριών, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την απασχόληση και άλλα, στηρίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είναι ανεξάρτητες από τα κράτη. Υπό το πρίσμα των ΜΜΕ οι ΜΚΟ δεν έχουν ιδιαίτερα μελετηθεί. Στην υπάρχουσα βιβλιογραφία συναντά κανείς αναφορές για τη Greenpeace, που είναι μια καταξιωμένη διεθνής Οργάνωση και συνεπώς έχει προσελκύσει και στο παρελθόν το ενδιαφέρον των μελετητών, και δευτερευόντως υπάρχουν αναφορές για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Όμως δεν έχουν μελετηθεί μέχρι τώρα οι «αμιγώς» ελληνικές Οργανώσεις που η δράση τους έχει εθνική εμβέλεια. Στη μελέτη μας εστιαζόμαστε στις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και στον τρόπο προβολής τους από τα μέσα ενημέρωσης.

Στην Ελλάδα οι ΜΚΟ αποτελούν ένα σχετικά νέο φαινόμενο, μετρούν 30-35 χρόνια ζωής και διαδραματίζουν ένα όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Πέρα από την αγορά, το κράτος και την οικογένεια πλέον υπάρχει και ένας άλλος φορέας παροχής απασχόλησης, φροντίδας, κοινωνικών υπηρεσιών, κοινωνικής και περιβαλλοντικής προστασίας, εκπαίδευσης κοκ. Η κοινωνία των πολιτών επηρεάζει και ταυτόχρονα επηρεάζεται από την οικονομία, τον πολιτισμό και την πολιτική και βρίσκεται στο ίδιο βάθρο με την κυβέρνηση. Στην Ελλάδα οι ΜΚΟ πρέπει συνεχώς να αντιμάχονται τα παραδοσιακά και σύγχρονα δομικά και νομικά εμπόδια του τίθενται από μια κοινωνία οπού το κράτος παίζει κυρίαρχο ρόλο. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους είναι σε μεγάλο βαθμό καθυστερημένη η εξέλιξη των ΜΚΟ, είναι μειωμένη η αποδοτικότητα τους και η προβολή τους στα μέσα ενημέρωσης αποτελεί πρόκληση (Σακελλαρόπουλος, 2011).

Οι ελληνικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις συμμετέχουν σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, που κυμαίνονται από τη διεθνή ασφάλεια έως τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον, την κοινωνική φροντίδα και την ανθρωπιστική βοήθεια. Στην Ελλάδα, ωστόσο, η εικόνα των ΜΚΟ είναι αρνητική. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δύο εξηγήσεις προσφέρονται. Πρώτον, η εμβρυϊκή κατάσταση των Ελληνικών ΜΚΟ, σε συνδυασμό με την επικράτηση πελατειακών και λαϊκίστικών πρακτικών που χαρακτηρίζουν το πολιτικό σύστημα και το ελληνικό κράτος γενικότερα (Μουζέλης & Παγουλάτος, 2003). Αυτή η πραγματικότητα όχι μόνο υπονομεύει την αυτονομία των ελληνικών ΜΚΟ, αλλά αν λάβουμε υπόψιν και την εξάρτησή τους από την κρατική χρηματοδότηση, έχει δημιουργήσει δημόσια καχυποψία και δυσπιστία για το έργο τους (Χουλιάρας, 2014). Δεύτερον, τα μέσα ενημέρωσης πλέον επενδύουν σε μεγάλο βαθμό στην ψυχαγωγία και την εμπορευματοποίηση. Στο πλαίσιο αυτό τα Μέσα κατευθύνουν όχι μόνο την εικόνα και την αναγνωσιμότητα των ελληνικών ΜΚΟ, αλλά θέτουν και τα όρια του δημόσιου διαλόγου για τα θέματα τα προβλήματα και τις δράσεις που προωθούν οι ΜΚΟ (Τσαλίκη, 2010).

Ανάλυση κατάστασης ΜΚΟ

Η Greenpeace είναι μια διεθνής μη κερδοσκοπική οργάνωση που με τη δράση της αναδεικνύει τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα και προωθεί αποτελεσματικές λύσεις για αυτά. Αυτό επιτυγχάνεται ερευνώντας τις αιτίες των περιβαλλοντικών προβλημάτων, εκθέτοντας και αντιμετωπίζοντας την κακομεταχείριση του περιβάλλοντος, ασκώντας πίεση σε όσους μπορούν να επηρεάσουν τα περιβαλλοντικά θέματα προς το καλύτερο, καλώντας σε δράση όσους έχουν την πολιτική και οικονομική δύναμη να φέρουν αλλαγές, προωθώντας οικολογικά υπεύθυνες και κοινωνικά δίκαιες λύσεις που θέτουν τις βάσεις για ένα καλύτερο μέλλον για την τωρινή και τις επόμενες γενιές και ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να δείξουν υπευθυνότητα για τον πλανήτη (greenpeace, 2018α).

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (Médecins Sans Frontières/MSF) είναι μια διεθνής, ανεξάρτητη, ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση που παρέχει ιατρική φροντίδα σε ανθρώπους αποκλεισμένους από την υγειονομική περίθαλψη, σε θύματα βίας, φυσικών καταστροφών ή ενόπλων συγκρούσεων. Μοναδικό κριτήριο των δράσεων της είναι η κάλυψη ιατρικών αναγκών, ανεπηρέαστη από φυλετικά, θρησκευτικά ή πολιτικά κριτήρια. Η οργάνωση στοχεύει στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου και συνάμα στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τις ανθρωπιστικές κρίσεις παγκοσμίως (Γιατροί Χωρίς Σύνορα, 2018α).

Η Αλληλεγγύη – Solidarity Now είναι μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση που ιδρύθηκε το 2013 και φέρει την υποστήριξη του Open Society Foundations (OSF/OSIFE). Κύριος στόχος της οργάνωσης είναι η παροχή βοήθειας και υποστήριξης σε όλους όσους πλήττονται περισσότερο από την οικονομική ύφεση και την ανθρωπιστική κρίση. Οι δράσεις της αφορούν την προάσπιση δικαιωμάτων ευπαθών ομάδων, τη σύνδεση των νέων με εκπαιδευτικά προγράμματα και το εργασιακό περιβάλλον και τη συνηγορία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, συνεχίζοντας και επεκτείνοντας την ιστορική προσφορά του Open Society Foundations σε θέματα υπεράσπισης και προάσπισης δικαιωμάτων. (solidaritynow, 2018α).

Η PRAKSIS είναι μια ανεξάρτητη Μη Κυβερνητική Οργάνωση, το έργο της αφορά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και υλοποίηση προγραμμάτων ανθρωπιστικής και ιατρικής δράσης. Κυριότερος στόχος της είναι η καταπολέμηση του κοινωνικού και οικονομικού αποκλεισμού των ευπαθών κοινωνικά ομάδων και η υπεράσπιση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων τους. Η οργάνωση δραστηριοποιείται στους τομείς της πρόληψης, της άμεσης παρέμβασης, της υποστήριξης – άσκησης πίεσης και της διεκδίκησης δικαιωμάτων. (praksis, 2018α).

Η θεωρία πίσω από την έρευνα

Δύο είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται το κείμενο αυτό: η Θεματολογία και οι Πλαισιώσεις, έννοιες που αποτελούν βασικές προσεγγίσεις στις θεωρίες της μαζικής επικοινωνίας. Σε γενικές γραμμές, ως (ημερήσια) θεματολογία ορίζεται η σχέση (και μερικές φορές ο ανταγωνισμός) ανάμεσα στα μέσα ενημέρωσης, το κοινό και τις πολιτικές ελίτ με σκοπό μέσα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο να αναδυθούν στη δημοσιότητα ορισμένα μόνο θέματα σε βάρος άλλων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια διαδικασία που επηρεάζεται από πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες, η οποία τείνει να αποκλείσει από τη δημόσια σφαίρα ορισμένα θέματα που τελικά αποσιωπώνται. Η έρευνα γύρω από τον καθορισμό της ημερήσιας θεματολογίας αφορά στη μελέτη της κοινωνικής μεταβολής και σταθερότητας. Συμπεραίνεται λοιπόν μέσω του καθορισμού της ημερήσιας θεματολογίας γιατί σε μια δημοκρατική κοινωνία παρέχεται στο κοινό πληροφόρηση για κάποια ζητήματα αλλά όχι για κάποια άλλα (Cobb και Elder, 1983).

Η πλαισίωση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επικοινωνία, καθώς εξηγεί επιστημονικά τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνεται η αντίληψη, η κατανόηση και πώς γίνεται εν τέλει η κατασκευή της κοινής γνώμης από τα Μέσα. Είναι η βάση πάνω στην οποία δομούνται οι ορισμοί των καταστάσεων παρόλο που δεν υπάρχει ακριβής και συγκεκριμένος ορισμός για το τι είναι η πλαισίωση. (Sheff, 2005). Πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε μελετητής που χρησιμοποιεί την αρχή της πλαισίωσης δεν εννοεί απαραίτητα το ίδιο με κάποιον άλλο μελετητή. Αν πρέπει να δώσουμε έναν ορισμό στη πλαισίωση, πρόκειται για μια διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι αναπτύσσουν μία ιδιαίτερη αντίληψη για κάποιο θέμα ή αναπροσαρμόζουν την τοποθέτηση τους σχετικά με ένα ζήτημα. Πιο αναλυτικά, η θεωρία αυτή αφορά την επιλογή ορισμένων όψεων της διακριτής πραγματικότητας έναντι κάποιων άλλων και τον ορισμό των όψεων αυτών ως προεξέχουσες. Οι προεξέχουσες αυτές όψεις της πραγματικότητας ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες και αποκτούν νόημα επειδή υπάρχουν μέσα σε ένα επικοινωνιακό κείμενο το οποίο έχει διαμορφωθεί με συγκεκριμένο τρόπο ώστε να προωθείται μια ορισμένη οπτική ενός θέματος, μια αιτιολογική ερμηνεία, μια ηθική αξιολόγηση και μια προτεινόμενη λύση, δηλαδή ένας επιλεγμένος τρόπος για τον χειρισμό του ζητήματος που εξετάζεται (Entman, 1993).

Η ερευνητική διαδικασία

Τρία είναι τα ερωτήματα στα οποία προσπαθεί να απαντήσει η μελέτη μας. Το βασικό ερώτημα που διερευνάται είναι ο βαθμός και ο τρόπος κατά τον οποίο οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις προβάλλονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Το ερώτημα αυτό έχει δύο σκέλη, το πρώτο σκέλος αφορά το βαθμό στον οποίο οι ΜΚΟ προβάλλονται στα ΜΜΕ και εξετάζεται μέσα από την έννοια της ημερήσιας θεματολογίας. Το δεύτερο σκέλος, ο τρόπος κατά τον οποίο προβάλλονται οι ΜΚΟ στα μέσα ενημέρωσης, εξετάζεται μέσα από την έννοια της πλαισίωσης. Είναι προφανές ότι το ερώτημα αυτό είναι ο πυρήνας του θέματος που μελετάται και μέσα από αυτό βλέπουμε τις αναπαραστάσεις των ΜΚΟ στον Αθηναϊκό Τύπο. Το δεύτερο ερώτημα είναι ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ως δημοσιογραφικών πηγών. Το τρίτο ερώτημα διερευνά τη σχέση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Τα δύο τελευταία ερωτήματα προέκυψαν από τα ευρήματα της έρευνας, δηλαδή η ίδια η έρευνα οδήγησε στην ανάλυση αυτών των υποθεμάτων.

Η ποιοτική έρευνα είναι η μέθοδος που επιλέχθηκε για τη διερεύνηση του θέματος που εξετάζεται και περιλαμβάνει πρωτίστως τη διεξαγωγή συνεντεύξεων. Κατά βάση το ερευνητικό υλικό προέκυψε μέσα από ημιδομημένες συνεντεύξεις σε βάθος (Denzin και Lincoln, 2005). Για τις συνεντεύξεις επιλέχθηκαν μέλη των τεσσάρων οργανώσεων που εξετάζονται και ειδικότερα άτομα που απασχολούνται στο τμήμα επικοινωνίας της εκάστοτε οργάνωσης. Εφόσον εξετάζονται συγκεκριμένα οι οργανώσεις Greenpeace, ΓΧΣ, Solidarity Now και PRAKSIS η συμμετοχή των μελών τους στην ερευνητική διαδικασία ήταν απαραίτητη και καθώς η εν λόγω έρευνα περιστρέφεται γύρω από το γνωστικό αντικείμενο της επικοινωνίας τα άτομα που ασχολούνται επαγγελματικά με την προβολή του έργου των οργανώσεων αυτών μπορούν να παρέχουν και τις πιο εμπεριστατωμένες πληροφορίες επί του θέματος. Εκτός από την τοποθέτηση των ΜΚΟ έγινε μια προσπάθεια να αποτυπωθεί και η θέση των εκπροσώπων του Τύπου πάνω στο θέμα. Για αυτό πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις και με δημοσιογράφους που εργάζονται σε εφημερίδες / ενημερωτικές ιστοσελίδες. Από το σύνολο των 9 συνεντεύξεων που διεξήχθησαν οι 6 έγιναν με μέλη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και οι υπόλοιπες 3 με δημοσιογράφους. Σε κάθε περίπτωση οι απόψεις των συνεντευξιαζόμενων παρουσιάζονται αποσπασματικά μέσα στο κείμενο και τα προσωπικά τους στοιχεία δεν γνωστοποιούνται για λόγους δεοντολογίας.

Κατ΄ επέκταση, μελετήθηκαν και όλα τα σχετικά με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις δημοσιεύματα της περιόδου 01/01/2017 έως 31/07/2017. Το τέλος της περιόδου αυτής είναι το χρονικό σημείο έναρξης της ενασχόλησης με το θέμα που εξετάζει το παρόν κείμενο. Ο λόγος λοιπόν που επιλέχθηκε αυτή η περίοδος είναι ότι αποτελούσε την πιο πρόσφατη χρονική περίοδο και παράλληλα προσφέρονταν επαρκής αριθμός δημοσιευμάτων στον Τύπο προς ανάλυση εκείνο το χρονικό διάστημα. Οι εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες που μελετήθηκαν είναι: Το Βήμα, Η Καθημερινή, Πρώτο Θέμα, Εφημερίδα των Συντακτών και Η Αυγή. Αυτές οι εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες επιλέχθηκαν γιατί σημειώνουν πολύ μεγάλη κυκλοφορία και αναγνωσιμότητα και επίσης καλύπτουν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, δίνοντάς μας έτσι τη δυνατότητα να αναπτύξουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη πάνω στο θέμα που μελετάται.

Στο πλαίσιο αυτό έγινε μια κριτική επισκόπηση όλων των σχετικών δημοσιευμάτων, αφού η έρευνα αυτή αποσκοπεί στον εντοπισμό συγκεκριμένων γεγονότων που αποτέλεσαν ειδήσεις και αναδείχθηκαν στη θεματολογία των ΜΜΕ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε συγκεκριμένα μοτίβα στις ειδήσεις που σχετίζονται με τις ΜΚΟ. Εντοπίσαμε, δηλαδή, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στα δημοσιεύματα αυτά που συνδέονται με τα παγιωμένα κριτήρια επιλογής των ειδησεογραφικών θεμάτων. Όσον αφορά τις πλαισιώσεις των ειδήσεων ακολουθήθηκε η μέθοδος της ανάλυσης περιπτώσεων ώστε να παρουσιαστούν με απόλυτη ακρίβεια τα ερμηνευτικά πλαίσια και τα εργαλεία της πλαισίωσης που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι για να σχολιάσουν/νοηματοδοτήσουν ειδήσεις που αφορούν τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τις δράσεις τους. Ως προς το περιεχόμενο τους μελετήθηκαν συνολικά 175 δημοσιεύματα.

Ο βαθμός στον οποίο οι ΜΚΟ προβάλλονται στα ΜΜΕ

Η Greenpeace είναι μια οργάνωση, η οποία θεωρείται ότι ανταποκρίνεται με αποτελεσματικότητα στις σύγχρονες ανάγκες της επικοινωνιακής προβολής, καθώς δίνει στα Μέσα αυτό που ζητούν, δράμα και θεαματικότητα. Στην προσπάθεια της να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους καταφεύγει σε δράσεις με έντονη δραματικότητα και συμβολισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το τεράστιο ψηφιδωτό από 10.000 πλαστικά ποτήρια του καφέ, με το οποίο η Greenpeace εγκαινιάζει τη νέα της εκστρατεία ενάντια στα πλαστικά μιας χρήσης. Το ψηφιδωτό απεικονίζει την πασίγνωστη μινωική τοιχογραφία με τα δελφίνια, που βρίσκεται στο παλάτι της Κνωσού, με στόχο να αναδείξει το σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η θάλασσα λόγω της εκτεταμένης ρύπανσης από πλαστικά αντικείμενα μίας χρήσης (Σαράντης, 2017, Καθημερινή, 2017α).

Δράσεις σαν και αυτή τραβούν το ενδιαφέρον το Μέσων και δίνουν στην Greenpeace το «πάτημα» που χρειάζεται για να επηρεάσει αρκετά την ημερήσια θεματολογία προς όφελος του έργου της. Όπως δήλωσε και στέλεχος της οργάνωσης: «Στόχος μας είναι να διευρύνουμε όσο γίνεται περισσότερο το ενδιαφέρον και τον αντικειμενικά μικρό χώρο που αφιερώνεται στα περιβαλλοντικά θέματα. Για το σκοπό αυτό προσπαθούμε και συχνά πετυχαίνουμε την ανάδειξη των κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων των προτάσεών μας» (Τμήμα Επικοινωνίας, Greenpeace, 20/10/2017

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είναι μια οργάνωση αποτελούμενη κατά βάση από γιατρούς και δημοσιογράφους και ως εκ τούτου ειδικεύεται στην καταγγελία περιστατικών ιατρικού χαρακτήρα, αλλά και ευρύτερων θεμάτων. Μία τέτοια περίπτωση είναι η έκθεση με τίτλο «Ένας χρόνος από τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας» στην οποία αμφισβητούν τα εναλλακτικά στοιχεία της Ε.Ε. και απαντούν σε κάθε επιχείρημα της Ε.Ε. περί επιτυχίας της συμφωνίας, αποκαλύπτοντας το ανθρώπινο κόστος των λανθασμένων ευρωπαϊκών πολιτικών στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια και καλούν τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών – μελών να αλλάξουν δραστικά την πολιτική τους (Εφημερίδα Συντακτών, 2017α, Αυγή, 2017α).

Τέτοιου είδους καταγγελίες έχουν έντονο πολιτικό αντίκτυπο και αποτελούν γεγονότα που αναδεικνύονται στη θεματολογία των Μέσων. Συνεπώς και οι ΓΧΣ ασκούν αρκετή επιρροή στα Μέσα ενημέρωσης, διαμορφώνοντας σημαντικά την ημερήσια διάταξη. Επιπροσθέτως, η οργάνωση έχει μεγάλο κύρος χάρη στο πολύχρονο και πολύ αποτελεσματικό έργο της, άρα ο λόγος της σίγουρα μετράει. «Σε γενικές γραμμές υπάρχει μια κάποια δυσκολία στην προβολή του έργου μας, όμως λόγω του κύρους της οργάνωσης υπάρχουν αρκετά δημοσιεύματα στα Μέσα. Η οργάνωση έχει μεγάλο εκτόπισμα οπότε μπορεί να επηρεάσει αρκετά την ημερήσια θεματολογία των ΜΜΕ» (Δημήτρης Ρούμπης, ΓΧΣ, 01/12/2017)

Η Solidarity Now ιδρύθηκε το 2013, οπότε δραστηριοποιείται μόνο λίγα χρόνια. Το σύνολο των δράσεων της αφορά την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος, το οποίο παρουσιάστηκε εκτεταμένα από τα Μέσα λόγω των κοινωνικών αλλά κυρίως των πολιτικών προεκτάσεων του. Όπως είναι γνωστό τα πολιτικά θέματα βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας των ΜΜΕ, κατά συνέπεια και οι δράσεις της οργάνωσης προβλήθηκαν κατά πολύ από τις συγκεκριμένες εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες χάρη στη δυνατότητα τους να αποδοθούν από την σκοπιά της πολιτικής. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αναφορά που έδωσε η Solidarity Now στη δημοσιότητα την οποία κατέθεσε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ζητάει από την Επιτροπή να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ της χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα και των θλιβερών συνθηκών υποδοχής των ατόμων που ζητούν διεθνή προστασία. Η αναφορά τονίζει τις ακατάλληλες συνθήκες και τις ελλείψεις στην εκτέλεση του προϋπολογισμού στην Ελλάδα και ζητάει την ουσιαστική διερεύνηση της κατάστασης, συμπεριλαμβανόμενης της ακρόασης ενώπιον της Επιτροπής Αναφορών, καθώς και την πιθανή αξιολόγηση της κατάστασης από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (Το Βήμα, 2017α, Καθημερινή, 2017β).

Η οργάνωση έχει απασχολήσει τα Μέσα στο πλαίσιο του προσφυγικού ζητήματος, καταλαμβάνοντας σημαντικό χώρο στη θεματολογία τους, πάντα όμως χάριν επικαιρότητας. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο βαθμός στον οποίο μπορεί να επηρεάσει την ημερήσια θεματολογία των ΜΜΕ θα ήταν μικρότερος, θέση με την οποία συμφωνεί και η ίδια η οργάνωση. «Αυτό πάντα είναι συνάρτηση της επικαιρότητας (πόσο σημαντική είναι η τρέχουσα ειδησεογραφία) και ταυτόχρονα, της βαρύτητας της είδησης/γεγονότος που έχεις να επικοινωνήσεις ως οργάνωση προς τα Μέσα. Για παράδειγμα, ο βαθμός επιρροής των ΜΜΕ είναι πολύ μεγαλύτερος όταν έχεις να καταγγείλεις ένα περιστατικό βίας του οποίου οι ομάδες σου έγιναν μάρτυρες -με απτά στοιχεία κλπ. – και διαφορετικός είναι ο βαθμός επιρροής όταν έχεις να επικοινωνήσεις π.χ. τα αποτελέσματα της ετήσιας αναφοράς δράσης σου. Η σημαντικότητα της είδησης με το σωστό συγχρονισμό (timing) είναι το παν» (Τμήμα Επικοινωνίας, SolidarityNow, 20/10/2017) Με τη θέση αυτή συμφωνούν και εκπρόσωποι του Τύπου. Ενδεικτικά αναφέρεται: «Πάντα δίνεται «χώρος» στις δράσεις της Οργάνωσης και γενικότερα σε θέματα που σχετίζονται με ΜΚ, ανάλογα με το ενδιαφέρον της είδησης» (Γιάννης Βαθυάς, Η Καθημερινή, 09/11/2017).

Η PRAKSIS είναι μία οργάνωση που δραστηριοποιείται τα τελευταία 18 χρόνια στην Ελλάδα και αυτή την περίοδο η δράση της εκτείνεται σε περισσότερα από 40 προγράμματα. Παρά ταύτα σημειώνει τον μικρότερο βαθμό επιρροής στη θεματολογία των Μέσων. Το διάστημα μελέτης που έχει θέσει η παρούσα έρευνα περιλαμβάνει δημοσιεύματα που σχετίζονται με το Προσφυγικό Ζήτημα και είναι συγκριτικά λιγότερα από τα δημοσιεύματα που αφορούν τις προαναφερθείσες ΜΚΟ. Η PRAKSIS ανάμεσα σε άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκφράζει τη βαθιά ανησυχία της για τα βίαια επεισόδια εναντίον προσφύγων και μεταναστών στη Μόρια, σημειώνοντας ότι ο βαθμός προστασίας των δικαιωμάτων στη χώρα μας τίθεται σε αμφισβήτηση τόσο από τη σκληρή και ποινική μεταχείριση των προσφύγων όσο και από την αστυνομική βία και τις αυθαίρετες συλλήψεις (Εφημερίδα Συντακτών, 2017β).

Και η PRAKSIS μπορεί να επηρεάσει την ημερήσια διάταξη στον βαθμό που της το επιτρέπει η επικαιρότητα. Βέβαια, όπως αποδεικνύεται, ο βαθμός αυτός είναι κάπως μικρός. «Η ημερήσια ατζέντα των Μέσων σε ένα βαθμό μπορεί να επηρεαστεί από τις δράσεις και τα προγράμματά μας, ανάλογα με το πόσο ενδιαφέρουν την επικαιρότητα» (Χρυσούλα Πάτσου, PRAKSIS, 27/11/2017).

Οι ΜKO στα ΜME

Τα εργαλεία της πλαισίωσης αποτελούν το τεχνικό μέρος της πλαισίωσης. Με βάση τα κριτήρια που έθεσαν οι Cappella και Jamieson τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: τίτλοι, φωτογραφίες – βίντεο και στατιστικά στοιχεία (Capella και Jamieson, 1997). Οι τίτλοι των εν λόγω δημοσιευμάτων δίνουν κατεύθυνση, καθώς διαφαίνεται η προσπάθεια του συντάκτη του τίτλου να κατευθύνει τον αναγνώστη στην ανάγνωση του κειμένου. Συχνά χρησιμοποιούνται αριθμοί στους τίτλους των άρθρων που τους δίνουν μια κάποια ένταση, ανάλογα και με το πόσο υψηλό είναι το νούμερο, όπως για παράδειγμα «4.400 μετανάστες διασώθηκαν στη Μεσόγειο μέσα σε δύο ημέρες» (Αυγή, 2017β).

Κάποιες φορές οι τίτλοι είναι μέσα σε εισαγωγικά, γιατί αποτελούν δηλώσεις των συνεντευξιαζόμενων. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο τίτλος είναι ιδιαίτερα δραματικός, διότι συνήθως χρησιμοποιούνται βαρύγδουπες εκφράσεις, οι οποίες όμως δεν δηλώνουν την τοποθέτηση των δημοσιογράφων κι έτσι αυτοί παραμένουν ουδέτεροι παρόλο που χρησιμοποιούν φορτισμένες εκφράσεις. Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το εξής: «Από τύχη δεν έχουμε άλλους νεκρούς στη Μόρια» (Το Βήμα, 2017β).

Πηγή: https://www.protothema.gr/world/article/683456/italia-ploio-me-1444-metanastes-sto-limani-tis-napolis/

Τα δημοσιογραφικά κείμενα τις περισσότερες φορές συνοδεύονται από εικόνες. Ειδικά στα άρθρα των ενημερωτικών ιστοσελίδων είναι δεδομένη η χρήση φωτογραφιών, ακόμα και βίντεο. Οι φωτογραφίες αποτελούν βασικό αναγνωριστικό στοιχείο ενός άρθρου, πάντα σχετίζονται με το θέμα και αποτελούν την οπτικοποίηση της είδησης στην έντυπη και την ηλεκτρονική ειδησεογραφία. Τα βίντεο είναι ακόμα πιο αποτελεσματικά, αλλά δεν χρησιμοποιούνται στον ίδιο βαθμό. Οι φωτογραφίες αυτές επιλέγονται με βάση το πόσο συγκινητικές είναι με στόχο να προσελκύσουν ευκολότερα την προσοχή του κοινού και μετέπειτα το ενδιαφέρον του αναγνώστη αναφορικά με το κείμενο, την είδηση, την οποία πλαισιώνουν. Ως παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε τη φωτογραφία που απαθανατίζει τη βίαιη μεταχείριση των προσφύγων από τις Αρχές στο κέντρο κράτησης στη Μόρια (Εφημερίδα Συντακτών, 2017γ), την φωτογραφία που απεικονίζει το κατάμεστο με πρόσφυγες διασωστικό πλοίο των ΓΧΣ (Πρώτο Θέμα, 2017α) και τέλος το βίντεο της Solidarity Now «εγκλωβισμένοι στη Χίο» που παρουσιάζει την σκληρή καθημερινότητα μιας οικογενείας προσφύγων στη Σούδα (Πρώτο Θέμα, 2017β).

Οι ειδήσεις θεωρητικά επιδιώκουν την αντικειμενική απόδοση των γεγονότων. Χάριν λοιπόν αντικειμενικότητας πολλά δημοσιεύματα πλαισιώνονται από στατιστικά στοιχεία και γενικά αριθμούς, οι οποίοι όπως είναι γνωστό δεν λένε ποτέ ψέματα, αν και συχνά είναι δυνατό να δώσουν έναν τόνο δραματικότητας στα δημοσιεύματα. Τα δημοσιεύματα των εφημερίδων και των ενημερωτικών ιστοσελίδων χαρακτηρίζονται από μια αριθμολαγνεία. Χρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερα στατιστικά στοιχεία και μερικές φορές τα στοιχεία αυτά είναι τόσα πολλά που παρουσιάζονται ως infographics για να γίνονται πιο εύκολα κατανοητά. Τέτοια παραδείγματα είναι: Τα ανησυχητικά στοιχεία για τη συσσώρευση πλαστικών στις θάλασσες της Ελλάδας, η ποσότητα των οποίων αυξάνεται με ρυθμούς αριθμητικής προόδου (Καθημερινή, 2017γ) ή ο αυξανόμενος αριθμός προσφύγων αιτούντων ασύλου που παρουσιάζεται και μέσα από infographics (Καθημερινή, 2017δ).

Διάγραμμα 1: Ανάλυση περιπτώσεων ερμηνευτικών πλαισίων

Τα ερμηνευτικά πλαίσια με τη σειρά τους αποσκοπούν στην σημασιοδότηση των ειδήσεων ώστε κάθε φορά το κοινό να λαμβάνει το μήνυμα που θέλει να περάσει ο εκάστοτε δημοσιογράφος και το Μέσο που αυτός αντιπροσωπεύει. Αναλύοντας τα ποσοτικά στοιχεία που παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 1 συμπεραίνουμε τα εξής: Το πλαίσιο απόδοσης ευθυνών χρησιμοποιείται στον μεγαλύτερο βαθμό, εντοπίζεται σε δημοσιεύματα και των πέντε εφημερίδων/ενημερωτικών ιστοσελίδων που εξετάζονται στην εν λόγω έρευνα και πλαισιώνει άρθρα που αφορούν και τις τέσσερις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που ερευνώνται. Στην περίπτωση των Solidarity Now, Γιατρών Χωρίς Σύνορα και PRAKSIS το πλαίσιο απόδοσης ευθυνών απαντάται σε δημοσιεύματα που αφορούν το προσφυγικό, στα οποία οι οργανώσεις καταδεικνύουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι προσφυγές που οφείλονται στην έλλειψη υποδομών και οργάνωσης από την πλευρά του ελληνικού κράτους.

Σχετικό παράδειγμα το άρθρο που αναφέρει ότι η ευθύνη της διαχείρισης των υπηρεσιών που παρέχονται στους αιτούντες άσυλο και στους ασυνόδευτους ανήλικους περνά πλέον στην ελληνική κυβέρνηση (Το Βήμα, 2017γ). Στην περίπτωση της Greenpeace το πλαίσιο απόδοσης ευθυνών χρησιμοποιείται σε άρθρα που αφορούν την ενεργειακή πολιτική της χώρας στα οποία ευθύνες επιρρίπτονται από την οργάνωση στην κυβέρνηση για τη μη υιοθέτηση της πολιτικής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας (Αυγή, 2017).

Δεύτερο σε συχνότητα είναι το πλαίσιο σύγκρουσης που μαζί με το πλαίσιο απόδοσης ευθυνών αποτελούν τα δύο επικρατέστερα πλαίσια που χρησιμοποιούνται από τα ΜΜΕ. Το συγκρουσιακό πλαίσιο παρατηρείται και αυτό σε όλες τις εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες και πλαισιώνει δημοσιεύματα με τα οποία σχετίζονται όλες οι ΜΚΟ που εξετάζονται εδώ. Στα άρθρα στα οποία συναντάμε το συγκρουσιακό πλαίσιο, υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των ΜΚΟ και της κυβέρνησης για το θέμα το προσφύγων ή για θέματα ενεργειακής πολιτικής. Χαρακτηριστικά, αναφέρουμε τη διαμάχη μεταξύ κυβέρνησης και Greenpeace για τη μελέτη του ΣΥΡΙΖΑ πάνω στο ελληνικό ενεργειακό σύστημα (Αυγή, 2017δ). Επίσης, μπορεί να παρουσιάζεται σύγκρουση μεταξύ πολιτικών για το Προσφυγικό Ζήτημα (Πρώτο Θέμα, 2017γ).

Με αφορμή το προσφυγικό, σύγκρουση υπάρχει μεταξύ ΜΚΟ και Ε.Ε. (Εφημερίδα Συντακτών, 2017δ) ή ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και την Ε.Ε. Τέλος, αντιπαράθεση μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σε Οργανώσεις και άλλους φορείς, πάλι αναφορικά με το θέμα του προσφυγικού (Πρώτο Θέμα, 2017δ). Γενικά, το προσφυγικό είναι ένα ζήτημα που προκαλεί συγκρούσεις μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων.

Τρίτο κατά σειρά το πλαίσιο ηθικής διάστασης το βρίσκουμε σε δημοσιεύματα που αφορούν κα’ αποκλειστικότητα τη Greenpeace. Το πλαίσιο αυτό χρησιμοποιείται πάντα έμμεσα για λόγους αντικειμενικότητας και στην προκειμένη περίπτωση το ηθικό πλαίσιο υπάρχει στα δημοσιεύματα τα οποία προβάλλουν τις εκστρατείες της Greenpeace κατά της χρησιμοποίησης πλαστικών μιας χρήσης. Μέσα από τις διάφορες ευφάνταστες συνήθως δραστηριότητες της οργάνωσης προβάλλεται η ανάγκη για αλλαγή στη νοοτροπία των ανθρώπων αναφορικά με τη χρήση πλαστικών, τα οποία ρυπαίνουν το περιβάλλον και έχουν κατακλείσει τη Μεσόγειο Θάλασσα. Τα άρθρα αυτά, λοιπόν, κάνουν μια έμμεση επίκληση στην ηθική των ανθρώπων, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου και παροτρύνοντας τους ανθρώπους να αλλάξουν τις συνήθειες τους και να αναπτύξουν περιβαλλοντική συνείδηση. Βέβαια, αυτές οι «προτάσεις» γίνονται πάντα μέσα από τα λεγόμενα, δηλώσεις και συνεντεύξεις, της οργάνωσης. Υπό το πλαίσιο της ηθικής διάστασης, άρθρα βρίσκει κανείς στις εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες Εφ.Συν., Η Αυγή, Πρώτο Θέμα, Η Καθημερινή και σε μικρότερο βαθμό στο Βήμα. Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το δημοσίευμα που καταδεικνύει την αυξανόμενη συσσώρευση πλαστικών στις ελληνικές θάλασσες (Πρώτο Θέμα, 2017ε) και το άρθρο αναφορικά με τον πολύ αργό ρυθμό αποσύνθεσης των πλαστικών (Καθημερινή, 2017γ).

Τέταρτη σε αριθμό συχνότητας δημοσιευμάτων ακολουθεί η θεματική πλαισίωση, για την οποία παρατηρούμε ότι χρησιμοποιείται σε μικρό αριθμό δημοσιευμάτων. Πρόκειται για δημοσιεύματα που είναι απλώς ενημερωτικά, προσφέρουν δηλαδή πληροφορίες για ένα θέμα χωρίς να προσπαθούν να περάσουν κάποιο ιδιαίτερο μήνυμα. Τα άρθρα αυτά προσφέρουν τακτική ενημέρωση για διαρκή ζητήματα, θέματα που απασχολούν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα τα ΜΜΕ. Τέτοια είναι τα δημοσιεύματα που αφορούν το προσφυγικό ζήτημα, συνηθέστερα και σε μικρότερο βαθμό, άρθρα σχετικά με την ενεργειακή πολιτική τα οποία εντάσσονται στον ευρύτερο τομέα των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Θεματικά πλαισιωμένα άρθρα βρίσκουμε στις εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες Εφ.Συν., Η Αυγή, Το Βήμα και σε μικρότερο βαθμό στην Καθημερινή και στο Πρώτο Θέμα. Τα δημοσιεύματα αυτά αφορούν τις ΜΚΟ Solidarity Now, ΓΧΣ και Greenpeace. Ως παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής: το άρθρο για τα κέντρα υποστήριξης για παιδιά, γυναίκες και οικογένειες προσφύγων, «Blue Dots», που λειτουργούν σε δέκα σημεία σε όλη την Ελλάδα από την Solidarity Now (Αυγή, 2017ε) και το δημοσίευμα που αφορούν τη χρήση αιολικής ενέργειας στα ελληνικά νησιά, το οποίο συνδέεται με την Greenpeace (Τράτσα, 2017).

Τελευταίο, το πλαίσιο ανθρώπινου ενδιαφέροντος εμφανίζεται πιο περιορισμένα. Τα δημοσιεύματα στα οποία χρησιμοποιείται το συγκεκριμένο είδος πλαισίωσης αφορούν αποκλειστικά το προσφυγικό ζήτημα. Όντας, σε μια ανθρωπιστική κρίση στο επίκεντρο ορισμένων δημοσιευμάτων γύρω από το προσφυγικό τίθενται φυσικά οι ίδιοι οι πρόσφυγες. Τα δημοσιεύματα αυτά διηγούνται τις δυσκολίες των προσφύγων και κατά το ταξίδι τους, αλλά και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν έχοντας εγκλωβιστεί στην Ελλάδα και συχνά αναφέρονται και στο ευρύτερο υπόβαθρο τους σε εντελώς προσωπικό επίπεδο. Φυσικά αυτό συμβαίνει γιατί τα συγκινητικά άρθρα διατηρούν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού πάνω σε ένα θέμα, όπως το προσφυγικό, το οποίο μαίνεται χρόνια πλέον. Το πλαίσιο αυτό παρατηρείται σε όλες τις εφημερίδες/ενημερωτικές ιστοσελίδες που εξετάζουμε και τα άρθρα στα οποία χρησιμοποιείται σχετίζονται με τις Οργανώσεις ΓΧΣ, Solidarity Now και PRAKSIS. Σχετικά παραδείγματα αποτελούν: τα άρθρα με τις προσωπικές ιστορίες μεταναστών για τα βασανιστήρια που υπέστησαν στην πατρίδα τους (Εφημερίδα Συντακτών, 2017ε), όπως και τα άρθρα για μετανάστες με αποκλίνουσα συμπεριφορά και τον διπλό στιγματισμό που υφίστανται (Ζώτου, 2017).

Ο ρόλος των ΜKO ως δημοσιογραφικών πηγών

Ένα άλλο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι οι ΜΚΟ αποτελούν αναγνωρισμένες δημοσιογραφικές πηγές γύρω από τα θέματα που πραγματεύονται. Η Greenpeace δηλώνει ότι οι δημοσιογράφοι: «Απευθύνονται σε εμάς με την έναρξη μιας νέας δράσης μας / προγράμματος των εκστρατειών/θεματικών μας. Επιπλέον, απευθύνονται στην οργάνωση όταν η επικαιρότητα οδηγεί στην ανάγκη συγκέντρωσης στοιχείων που αφορούν γενικότερα σε περιβαλλοντικά θέματα» (προσωπική επικοινωνία, 20/10/2017). (Τμήμα Επικοινωνίας, Greenpeace, 20/10/2017). Στην περίπτωση των ΓΧΣ, οι δημοσιογράφοι απευθύνονται στην Οργάνωση όταν το επιτάσσει η επικαιρότητα για θέματα όπως το Προσφυγικό, ο ιός Εμπόλα ή ο πόλεμος στη Συρία. Όταν το θέμα που εξετάζεται είναι κάποια φυσική καταστροφή αξιοποιείται από τους δημοσιογράφους η ιδιότητα της Οργάνωσης ως πηγής, ενώ όταν πρόκειται για ασθένειες, πχ. Εμπόλα, οι ΓΧΣ παίρνουν τον ρόλο ειδήμονα (Δημήτρης Ρούμπης, ΓΧΣ, 01/12/2017).

Η Solidarity Now αναφέρει ότι οι δημοσιογράφοι απευθύνονται πολύ συχνά στην Οργάνωση και αναλύει: «Συνήθως συμβαίνει στις εξής περιπτώσεις: α) όταν ερευνούν ένα συγκεκριμένο θέμα και γνωρίζουν ότι αναπτύσσουμε σχετική δράση σχετικά με τη θεματική τους, β) όταν επιθυμούν να κάνουν ένα αφιέρωμα για το έργο της οργάνωσης, γ) όταν έχουμε δημοσιοποιήσει ένα δελτίο Τύπου / μια έρευνα κλπ. και επιθυμούν να μάθουν περισσότερα μέσω συνέντευξης, δ) όταν υπάρχει σχετική επικαιρότητα» (Τμήμα Επικοινωνίας, SolidarityNow, 20/10/2017) Τέλος, η PRAKSIS σημειώνει ότι η επικοινωνία της Οργάνωσης με εκπροσώπους του Τύπου ποικίλλει ανάλογα με την επικαιρότητα. Πολλές φορές και ανάλογα με την θεματολογία για την οποία την προσεγγίζουν, μπορεί να ενδιαφέρονται είτε για τις θέσεις της Οργάνωσης, είτε για επιπρόσθετη ενημέρωση αναφορικά με τα προγράμματα της (Χρυσούλα Πάτσου, PRAKSIS, 27/11/2017).

Οι δημοσιογράφοι από την πλευρά τους επιβεβαιώνουν τα παραπάνω αναφέροντας πως πολύ συχνά στρέφονται σε ΜΚΟ για ενημέρωση και διασταύρωση των ειδήσεων σε σχέση με αυτά που συμβαίνουν στο πεδίο του Προσφυγικού και των περιβαλλοντικών ζητημάτων, για να λαμβάνουν ενημέρωση για το τι συμβαίνει στα κέντρα λήψης αποφάσεων αναφορικά με τα θέματα αυτά, όπως και για την ανάδειξη συγκεκριμένων υποθέσεων που χειρίζονται οι ΜΚΟ. Οι Οργανώσεις λειτουργούν ως πηγές πληροφοριών και κατά περίπτωση ως ειδήμονες στο προσφυγικό ή άλλα ζητήματα (Δημήτρης Αγγελίδης, Εφημερίδα Συντακτών, 06/11/2017) Απευθύνονται στις ΜΚΟ για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, δηλαδή κατά την ερευνητική διαδικασία, αλλά και για γνώμες πάνω στα θέματα με τα οποία ασχολούνται. Επίσης, στο πλαίσιο της εγκυρότητας καταφεύγουν σε ειδικούς διαφόρων ειδικοτήτων μέσα στις Οργανώσεις για το Μεταναστευτικό, το περιβάλλον κ.α. (Τάσος Τσακίρογλου, Εφημερίδα Συντακτών, 02/11/2017).

Η σχέση των ΜKO με τα ΜΚΔ

Ο κύριος λόγος για τον οποίο τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μας απασχολούν σε αυτή τη μελέτη είναι ότι πλέον χρησιμοποιούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις ΜΚΟ για να προβάλουν το έργο τους και πολλές φορές υπάρχει μεγαλύτερη έκθεση των Οργανώσεων στα ΜΚΔ από ότι στα ΜΜΕ. Στην Greenpeace επιδιώκουν την ολοκληρωμένη προβολή της δράσης τους στα Μέσα, δημιουργώντας συνέργειες και προσεγγίζοντας τα διαφορετικά κοινά που παρακολουθούν τα παραδοσιακά και τα νέα Μέσα καθώς επίσης και τα ΜΚΔ. «Η Greenpeace προσεγγίζει τα κοινά της κυρίως μέσω των δικών της καναλιών, δηλ. το site, τα ΜΚΔ και την ενημέρωση Face-to-Face που πραγματοποιούν οι εθελοντές και η ομάδα του Άμεσου Διαλόγου» (Τμήμα Επικοινωνιας, Greenpeace, 20/10/2017). Η Οργάνωση αναγνωρίζει ότι «πλέον, λόγω της εποχής, τα κύρια κανάλια επικοινωνίας μας με τον κόσμο είναι τα ΜΚΔ, ενώ τα παραδοσιακά μέσα είναι περισσότερο για δημοσιογραφική κάλυψη» (Τμήμα Επικοινωνιας, Greenpeace, 30/11/2017)

Όσον αφορά τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, στρέφονται προς τα παραδοσιακά Μέσα λόγω του ότι προσδίδουν κύρος και αξιοπιστία και τους δίνουν πρόσβαση στο μαζικό κοινό, όμως πάντα συνδυάζουν την προβολή τους στα παραδοσιακά Μέσα με την προβολή στα ΜΚΔ στα οποία δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα. Μάλιστα, όπως δήλωσαν, υπάρχουν αρμόδιοι που ασχολούνται αποκλειστικά με την προώθηση των δραστηριοτήτων της Οργάνωσης στα κοινωνικά δίκτυα και πρωτίστως στο Twitter (Δημήτρης Ρούμπης, ΓΧΣ, 01/12/2017) Ως προς τις επικοινωνιακές στρατηγικές αναφέρουν: «Γενικά τα προγράμματα προωθούνται σε όλα τα Μέσα, αλλά δίνεται βαρύτητα στο καταλληλότερο κάθε φορά. Τα παραδοσιακά μέσα προτιμώνται λόγω του κύρους τους και τα ΜΚΔ επειδή προσφέρουν αμεσότητα» (Δημήτρης Ρούμπης, ΓΧΣ, 01/12/2017).

Και η Solidarity Now με τη σειρά της επιδιώκει μια σταθερή και συστηματική προβολή με τη μορφή συνέχειας και δεν αφήνει τα ΜΜΕ να την «ξεχνούν». Προβάλλει το έργο της μέσα από τα παραδοσιακά Μέσα, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ολοένα και περισσότερο η επικοινωνία στρέφεται προς τα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα (Τμήμα Επικοινωνίας, SolidarityNow, 20/10/2017). Τη «μερίδα του λέοντος» αναφορικά με την προβολή της Οργάνωσης κατέχουν τα ψηφιακά Μέσα. Χαρακτηριστικά εκπρόσωποι της αναφέρουν: «Η χρήση των παραδοσιακών Μέσων Ενημέρωσης είναι περιορισμένη και αυτό γιατί η Solidarity Now ως μη κερδοσκοπική/μη κυβερνητική οργάνωση δεν έχει στόχο τη διαφημιστική προβολή με δαπάνη – για αυτόν το λόγο, όσες φορές έχει χρειαστεί η αξιοποίηση αυτών των μέσων, στο πλαίσιο συγκεκριμένων προγραμμάτων/ενεργειών ενημέρωσης, τα μηνύματα της οργάνωσης έχουν προβληθεί/ακροαστεί δωρεάν ως κοινωνικά μηνύματα εγκεκριμένα από το ΕΣΡ. Η Solidarity Now ακολουθεί την τάση που επιβάλλει τη χρήση των δημοφιλών κοινωνικών δικτύων, με την παραγωγή κατάλληλου υλικού προβολής του έργου της οργάνωσης σε αυτά» (Τμήμα Επικοινωνίας, SolidarityNow, 25/10/2017).

Η PRAKSIS συνεργάζεται τόσο με τα παραδοσιακά Μέσα, όσο και με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, καθώς θεωρεί εξίσου σημαντική την προβολή της οργάνωσης και από τις δύο κατευθύνσεις (Χρυσούλα Πάτσου, PRAKSIS, 27/11/2017) Μέλος της Οργάνωσης δηλώνει: «Καθώς η οργάνωση την περίοδο αυτή τρέχει πάνω από 40 προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας, η προβολή του κάθε προγράμματος στα παραδοσιακά ΜΜΕ και στα ΜΚΔ εξαρτάται από την πληθυσμιακή ομάδα την οποία θέλουμε κάθε φόρα να ενημερώσουμε» (Χρυσούλα Πάτσου, PRAKSIS, 27/11/2017).

Συμπεράσματα

Οι τρεις από τις τέσσερις ΜΚΟ που αναφέρθηκαν αναδεικνύονται ικανοποιητικά στη θεματολογία των μέσων ενημέρωσης. Όμως αυτό σε καμία περίπτωση δεν είναι εύκολο, διότι οι ΜΚΟ έχουν να αντιπαλέψουν ορισμένα προβλήματα ως προς το πώς αντιμετωπίζονται από τα Μέσα, αλλά και ως προς το πώς καταφέρνουν να αναδειχθούν σε αυτά. Ο βαθμός επιτυχίας των ΜΚΟ στον τομέα της επικοινωνίας έχει διακυμάνσεις, καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Γενικά, οι μεγαλύτερες ΜΚΟ (Greenpeace, Γιατροί Χωρίς Σύνορα) απολαμβάνουν μεγαλύτερη κάλυψή από τα ΜΜΕ, διότι οι δράσεις τους λόγω της έκτασης και της αποτελεσματικότητάς τους κρίνονται ως σημαντικές και κατ’ επέκταση άξιες ειδησεογραφικής κάλυψης. Η Solidarity Now παρά την εθνική της εμβέλεια έχει συγκεντρώσει μεγάλο μιντιακό ενδιαφέρον λόγω της υπερ-δραστηριοποίησής της. Τέλος, η PRAKSIS δείχνει το χαμηλότερο επίπεδο προσαρμοστικότητας στη λογική των ΜΜΕ, αλλά σίγουρα παραμένει άξια αναφοράς από τα Μέσα.

Οι ΜΚΟ μπορούν να επηρεάσουν την ημερήσια θεματολογία υπό την προϋπόθεση ότι «παίζουν» με τους κανόνες που ορίζουν τα μέσα ενημέρωσης. Όσο η επικοινωνιακή πρακτική των Οργανώσεων συμβαδίζει με τη δημοσιογραφική πρακτική οι ΜΚΟ θα έχουν μια θέση στην ατζέντα των ΜΜΕ. Η σημαντικότητα της θέσης αυτής βέβαια εξαρτάται από το υπόβαθρο της κάθε Οργάνωσης και σε μεγάλο βαθμό από την τρέχουσα επικαιρότητα.

Συνοπτικά, όσον αφορά τα εργαλεία της πλαισίωσης, οι τίτλοι και οι φωτογραφίες συνοψίζουν την είδηση και λειτουργούν ως δέλεαρ για να διαβάσει κανείς το δημοσίευμα, ενώ τα στατιστικά στοιχεία προσδίδουν αξιοπιστία σε αυτό. Περνώντας στα ερμηνευτικά πλαίσια, το πλαίσιο απόδοσης ευθυνών είναι το επικρατέστερο, γιατί σε πολλά δημοσιεύματα η μεταναστευτική και η ενεργειακή πολιτική της χώρας κρίνονται αναποτελεσματικές και τονίζεται η έλλειψη υποδομών. Ευθύνες για όλη αυτή την «κακοδαιμονία» επιρρίπτονται στην Κυβέρνηση αλλά και αλλού. Το συγκρουσιακό πλαίσιο είναι επίσης δημοφιλές, γιατί έχει τη δυνατότητα να απλοποιεί τις πολιτικές αντιπαραθέσεις σε επιμέρους αντιδικίες. Το πλαίσιο ηθικής διάστασης έχει πολύ συγκεκριμένη χρήση, αλλά συναντάται αρκετά συχνά, διότι η Greenpeace έχει μια σταθερή θέση στη θεματολογία των ΜΜΕ. Το πλαίσιο αυτό χρησιμοποιείται κατά κόρον σε δημοσιεύματα για περιβαλλοντικά ζητήματα. Η θεματική πλαισίωση είναι ένας ουδέτερος τρόπος παρουσίασης διαφόρων θεμάτων που δεν χρειάζεται να έχουν κάποια ιδιαίτερη χροιά, άλλα εντάσσονται σε ένα ευρύτερο θέμα. Τέλος, το πλαίσιο ανθρώπινου ενδιαφέροντος χρησιμοποιείται για να διατηρείται το ενδιαφέρον του κοινού για κάποιο θέμα. Βέβαια, το ανθρωποκεντρικό πλαίσιο, καθώς αναδεικνύει την ιδιωτική ζωή των ατόμων, υποβαθμίζει τη σημασία ενός θέματος, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από το ίδιο το θέμα σε ένα πρόσωπο με αποτέλεσμα να επισκιάζονται έτσι άλλες όψεις του ζητήματος.

Οι δημοσιογράφοι συχνά απευθύνονται σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στο πλαίσιο της έρευνας τους για τα διάφορα θέματα που θέλουν να αναδείξουν. Οι οργανώσεις μπορούν να παρέχουν τεκμηριωμένες πληροφορίες ως προς τα θέματα που πραγματεύονται, διευκολύνοντας έτσι το έργο των δημοσιογράφων. Ταυτόχρονα, μέσω της συνεργασίας αυτής δημιουργούνται σχέσεις μεταξύ των εκπροσώπων του Τύπου και των ΜΚΟ, ωφέλιμες και για τις δύο πλευρές. Η ιδιότητα των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ως πηγών πληροφοριών τις καθιστά σημαντικές για τα Μέσα. Αυτός είναι και ένας τρόπος για να εξασφαλίζουν μια θέση στη θεματολογία τους. Συνεπώς, πρόκειται για μια σχέση αμοιβαίου συμφέροντος.

Μέσα από την έρευνα προέκυψε ότι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις αξιοποιούν σε μεγάλο βαθμό τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για να προβάλλουν τις δράσεις τους. Μερικές φορές μάλιστα δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην προβολή του έργου τους στα ΜΚΔ ή τουλάχιστον επιλέγουν, στο πλαίσιο των προωθητικών τους δράσεων, τα ΜΚΔ για να απευθυνθούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες κοινού και συνηθέστερα για να προσεγγίσουν τις μικρότερες ηλικίες. Η ανταπόκριση των χρηστών στις προσπάθειες των ΜΚΟ να αναδείξουν το έργο τους στα Κοινωνικά Δίκτυα ποικίλει ανάλογα με το κύρος της κάθε οργάνωσης και ανάλογα με το πόσο οι οργανώσεις είναι ενεργές στις εν λόγω ψηφιακές πλατφόρμες. Όσο περισσότερες οι αναρτήσεις των οργανώσεων στους λογαριασμούς τους στα ΜΚΔ τόσο μεγαλύτερη είναι και η ανταπόκριση του κοινού.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Cappella, N. and Jamieson, K. H. (1997), Spiral of Cynicism, Oxford: Oxford University Press.

Cobb, R. W. and Elder, C. D. (1983), Participation in American Politics: The Dynamics of Agenda-Building, Baltimore: The John Hopkins University Press.

Denzin, Ν. K. and Lincoln, Y. S. (2005), The Sage handbook of Qualitative Research, Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Entman, M. R. (1993), Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm, Journal of Communication, τόμ. 43, τχ. 4: 51-58.

Μουζέλης, Ν. και Παγουλάτος, Γ. (2003), Κοινωνία των Πολιτών και η Ιδιότητα του Πολίτη στη Μεταπολεμική Ελλάδα, Ελληνική Επισκόπηση Πολιτικής Επιστήμης, τόμ. 22, τχ. 1: 5-29.

Σακελλαρόπουλος, Θ. (2011), Ζητήματα Κοινωνικής Πολιτικής, Αθήνα: Εκδόσεις Διόνικος.

Sheff, J. T. (2005), The Structure of Content: Deciphering Frame Analysis, Sociological Theory, τόμ. 23, τχ. 4: 368-385.

Tsaliki, L. (2010), Technologies of Political Mobilization and Civil Society in Greece, Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, τόμ. 16, τχ. 2: 151–161.

Χουλιάρας, A. (2014), Η Δυναμική της Κοινωνίας των Πολιτών στην Ελλάδα: Δημιουργία δέσμευσης από την κορυφή, Έγγραφα Jean Monet για την Πολιτική Οικονομία, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, σ. 10.

Ηλεκτρονικές Πηγές

Αυγή (2017α): «Γιατροί Χωρίς Σύνορα: Η συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας δεν είχε επιτυχία, αλλά θύματα», online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10836/7978531/e-symphonia-e-e-tourkias-den-eiche-epitychia-alla-thymata [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Αυγή (2017β): «4.400 μετανάστες διασώθηκαν στη Μεσόγειο μέσα σε δύο ημέρες», 29 Μαϊου, online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10927/8164482/4-400-metanastes-diasothekan-ste-mesogeio-mesa-se-dyo-emeres [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Αυγή (2017γ): «Greenpeace: Τα μισά κτήρια δεν έχουν καθόλου θερμομόνωση», 13 Ιανουαρίου online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10813/7806550/ta-misa-kteria-den-echoun-katholou-thermomonose# [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Αυγή (2017δ): «Τμήμα Ενέργειας ΣΥΡΙΖΑ προς Greenpeace: Ανοιχτοί σε διαφορετικές απόψεις και γόνιμο διάλογο», 14 Μαρτίου, online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10951/7975936/anoichtoi-se-diaphoretikes-apopseis-kai-gonimo-dialogo [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Αυγή (2017ε): «Blue Dots»: Κέντρα υποστήριξης οικογενειών προσφύγων σε 10 σημεία στην Ελλάδα», 1 Φεβρουαρίου, online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10836/7861710/-blue-dots-kentra-yposterixes-oikogeneion-prosphygon-se-10-semeia-sten-ellada [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Γιατροί Χωρίς Σύνορα (2018α): Ποιοι Είμαστε, online διαθέσιμο στο https://msf.gr/about-us [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Εφημερίδα Συντακτών (2017α): «Δικαιώματα: Ένα Χρόνο Μετά…», online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/ena-hrono-meta [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Εφημερίδα Συντακτών (2017β): «Ανθρωπιστικές οργανώσεις ζητούν δικαιοσύνη στη Μόρια», 26 Ιουλίου, online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/anthropistikes-organoseis-zitoyn-dikaiosyni-sti-moria [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Εφημερίδα Συντακτών (2017γ): «Αστυνομικής βίας… συνέχεια», 27 Ιουλίου, online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/astynomikis-vias-syneheia [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Εφημερίδα Συντακτών (2017δ): «Ένας χρόνος από τη “μη συμφωνία” Ε.Ε. -Τουρκίας», 16 Μαρτίου, online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/enas-hronos-apo-ti-symfonia-ee-toyrkias-gia-prosfygiko

Εφημερίδα Συντακτών (2017ε): «Φυλακές, βασανιστήρια, θάνατοι, προσφυγιά», 26 Ιουνίου, online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/fylakes-vasanistiria-thanatoi-prosfygia[τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Ζώτου, Έλλη (2017): «Κινδυνεύουν από διπλό στιγματισμό, βία και περιθωριοποίηση», Η Αυγή, online διαθέσιμο στο http://www.avgi.gr/article/10836/8135940/kindyneuoun-apo-diplo-stigmatismo-bia-kai-perithoriopoiese[τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Greenpeace (2018α): Ποιοι Είμαστε, online διαθέσιμο στο https://www.greenpeace.org/greece/poioi-eimaste/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Praksis.gr (2018α): Ποιοι Είμαστε, online διαθέσιμο στο https://www.praksis.gr/el/ποιοι-ειμαστε [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Καθημερινή, (2017α): «Mε ένα εντυπωσιακό ψηφιδωτό η Greenpeace εγκαινίασε τη νέα εκστρατεία της», online διαθέσιμο στο http://www.kathimerini.gr/912840/article/epikairothta/perivallon/me-ena-entypwsiako-yhfidwto-h-greenpeace-egkainiase-th-nea-ekstrateia-ths [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Καθημερινή (2017β): «Αναφορά του SolidarityNow κατά της Ελλάδας για κακοδιαχείριση χρημάτων στο προσφυγικό», 5 Απριλίου, online διαθέσιμο στο http://www.kathimerini.gr/903769/article/epikairothta/ellada/anafora-toy-solidaritynow-kata-ths-elladas-gia-kakodiaxeirish-xrhmatwn-sto-prosfygiko [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Καθημερινή (2017γ): «Εως και 600 χρόνια “ζει” ένα πλαστικό στη θάλασσα», 4 Μαϊου, online διαθέσιμο στο http://www.kathimerini.gr/907954/article/epikairothta/perivallon/ews-kai-600-xronia-zei-ena-plastiko-sth-8alassa [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Καθημερινή (2017δ): «Σε καθεστώς ασύλου πάνω από 10.000 άτομα», 23 Φεβρουαρίου, online διαθέσιμο στο http://www.kathimerini.gr/897716/article/epikairothta/ellada/se-ka8estws-asyloy-panw-apo-10000-atoma [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Πρώτο Θέμα (2017α): «Ιταλία: Πλοίο με 1.444 μετανάστες στο λιμάνι της Νάπολης», 28 Μαϊου, online διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/world/article/683456/italia-ploio-me-1444-metanastes-sto-limani-tis-napolis/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Πρώτο Θέμα (2017β): «Εγκλωβισμένοι στη Χίο»: Συγκλονιστικό βίντεο για τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα νησιά», 29 Μαρτίου, online διαθέσιμο στο http://www.protothema.gr/greece/article/666847/eglovismenoi-sti-souda-tis-hiou/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Πρώτο Θέμα (2017γ): «Παγκόσμια οργή για τα χημικά στη Συρία και τη στάση της Ρωσίας», 2 Ιουνίου, online διαθέσιμο στο http://www.protothema.gr/world/article/668901/pagosmia-orgi-gia-ta-himika-sti-suria-kai-ti-stasi-tis-rosias/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Πρώτο Θέμα (2017δ): «Η Frontex επικρίνει τη δράση των ΜΚΟ στα ανοιχτά της Λιβύης», 27 Φεβρουαρίου, online διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/world/article/657901/i-frontex-epikrinei-ti-drasi-ton-mko-sta-anoihta-tis-livuis/

Πρώτο Θέμα (2017ε): «Συναγερμός: Σε νεκρή θάλασσα μετατρέπεται η Μεσόγειος», 16 Ιουλίου, online διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/environment/article/697624/sunagermos-se-nekri-thalassa-metatrepetai-i-mesogeios/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Σαράντης, Τάσος (2017): «Ψηφιδωτό με 10.000 πλαστικά ποτήρια καφέ από την Greenpeace», 7 Ιουνίου, online διαθέσιμο στο http://www.efsyn.gr/arthro/psifidoto-me-10000-plastika-potiria-kafe-apo-tin-greenpeace [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Solidaritynow (2018α): Όραμα & Πράξη, online διαθέσιμο στο http://www.solidaritynow.org/orama-praxi/ [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Το Βήμα, (2017α): «Ευρωβουλή: Καταγγελίες περί κακοδιαχείρησης πόρων για το προσφυγικό στην Ελλάδα», 4 Απριλίου, online διαθέσιμο στο http://www.tovima.gr/society/article/?aid=872006&wordsinarticle=Solidarity%3bNow [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Το Βήμα (2017β): «Από τύχη δεν έχουμε άλλους νεκρούς στη Μόρια», 5 Φεβρουαρίου, online διαθέσιμο στο http://www.tovima.gr/society/article/?aid=860774&wordsinarticle=%CE%93%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%AF%3b%CE%A7%CF%89%CF%81%CE%AF%CF%82%3b%CE%A3%CF%8D%CE%BD%CE%BF%CF%81%CE%B1 [τελευταία πρόσβαση 22/8/2018].

Το Βήμα, (2017γ): «Επτά ΜΚΟ φοβούνται υποβάθμιση συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων», 12 Ιουλίου, online διαθέσιμο στο http://www.tovima.gr/society/article/?aid=891432&wordsinarticle=Solidarity%3bNow

Τράτσα, Μάχη, (2017): «Προς ενεργειακή δημοκρατία», Το Βήμα, 11 Ιουνίου, online διαθέσιμο στο http://www.tovima.gr/society/article/?aid=884897&wordsinarticle=Greenpeace