Της Σόνιας Χαϊμαντά

Σε θέση παρατεταμένης άμυνας βρίσκονται τα μέσα ενημέρωσης  στην Ελλάδα και το εξωτερικό στην άνιση μάχη που ξέσπασε ξαφνικά με την κρίση της πανδημίας, απειλώντας τη βιωσιμότητα αρκετών ΜΜΕ τουλάχιστον όπως τα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Τα πιο ευέλικτα και φυσικά κερδοφόρα, πέρασαν ήδη στο παρασύνθημα κάνοντας πράξη τη «δαρβινική θεωρία» τους περί «επιβίωσης του καταλληλότερου» και περί «προσαρμογής» …πάση θυσία. Οι πιο δυσκίνητοι, μάλλον θα ξεπεραστούν από τις εξελίξεις. Ποια είναι όμως η «υπερασπιστική» γραμμή  των ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο αλλά και την Ελλάδα έναντι εκείνων που δυσανασχετούν με το διαρκές και εν προκειμένω ανανεωμένο αίτημα των ΜΜΕ, για στήριξη από κυβέρνηση,  διαφημιζόμενους, Οργανισμούς και συνδρομητές; Το επιχείρημα είναι ένα και σταθερό: Tα ΜΜΕ δεν είναι ένας απλός κλάδος της Οικονομίας. Αποτελούν πυλώνα της Δημοκρατίας, θεματοφύλακες της ενημέρωσης των πολιτών, στον αντίποδα της μάστιγας των fakenews και πάνω από όλα υπηρέτες του δημοσίου συμφέροντος. Είναι προφανές ωστόσο ότι κάθε πιθανή οικονομική στήριξη προς τα  μέσα ενημέρωσης θα πέσει μεσοπρόθεσμα στο κενό, αν μιντιακοί  οργανισμοί, κανάλια, εφημερίδες, ιστότοποι και ραδιοσταθμοί δεν διαθέτουν τις στοιχειώδες υποδομές, ένα υποτυπώδες εύφορο έδαφος για να καλλιεργηθούν νέες συνήθειες, να διαφοροποιηθεί η συμπεριφορά της κατανάλωσης Μέσων και να αποδεχθούν οι πολίτες την αλλαγή παραδείγματος, η επιτυχία της οποίας θα κρίνει και την επιβίωση των ευπαθών ομάδων των media (sites, εφημερίδες, περιφερειακά και τοπικά Μέσα, αθλητικό Τύπος, σχοιχηματικά Μέσα και ενημερωτικά ραδιόφωνα).

Τα μοντέλα στήριξης των ΜΜΕ στην εποχή της δραματικής πτώσης της κατανάλωσης, του πρωτοφανούς περιορισμού των διαφημιστικών κονδυλίων και της μετακίνησης των πολιτών στην TV και το digital, είναι πολλά και ποικίλα. Κάποια προτεινόμενα μοντέλα εμπεριέχουν και αποτυπώνουν πανικό, αγωνία και φόβο για το αύριο. Δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς ότι πρόκειται για εταιρείες με υψηλό δανεισμό, ζημιογόνες οικονομικές χρήσεις προ και μετά κορονοϊού, δυσκίνητες να αξιοποιήσουν το επιχειρηματικό μοντέλο του διαδικτύου, ενίοτε με προϊόντα που έχουν απαξιωθεί από το ευρύ κοινό ως παλαιάς κοπής, ξεπερασμένα και αναξιόπιστα. Στην Ελλάδα ο νέος κύκλος των χαμένων ΜΜΕ άνοιξε με τον Sport24 που σιώπησε την ίδια ημέρα με τον Legend για να συνεχίσει με τις Αττικές Εκδόσεις που προχώρησαν σε αναστολή των περιοδικών «Celebrity» και «Mirror». Λίγο πριν από τον περιορισμό των μετακινήσεων είχε ανασταλεί και η έκδοση του περιοδικού «Esquire».

«Ασπιρίνες» τα 100 εκατ. δολάρια του Zuckerberg

Στο εξωτερικό η συντριπτική πλειονότητα των ΜΜΕ δεν καταφεύγουν στη ζεστή αγκαλιά του κράτους, αυτό θεωρείται αδιανόητο και ασυμβίβαστο με τις αρχές της δεοντολογίας. Η κουλτούρα της υποστήριξης είναι διαφορετική, είναι μάλλον εστιασμένη στην εκμάθηση του ψαρέματος και όχι στην παράδοση ενός ψαριού: Για τις ΗΠΑ συγκεκριμένα, η στήριξη εναπόκειται στην καλοσύνη των ξένων όπως ο ιδρυτής της Facebook, Marc Zuckerberg που πρόσφερε κονδύλι 100 εκατ. δολαρίων για τη στήριξη του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου. Το νέο «ταμείο» περιλαμβάνει 25 εκατ. δολ. για έκτακτες δωρεές προς τοπικά ΜΜΕ, ενώ τα υπόλοιπα 75 εκατ. δολ. θα παρέχονται υπό τη μορφή βοήθειας για την προώθησή τους, ανακοίνωσε το Facebook, χωρίς να δίνει άλλες πληροφορίες για τα κριτήρια βάσει των οποίων χορηγείται η βοήθεια. Όμως αυτό δεν αποτελεί παρά «ασπιρίνη» για τον περιφερειακό Τύπο των 50 (+1 περιφέρεια) Πολιτειών των ΗΠΑ που βλέπουν τα έσοδά τους να κατρακυλούν με αποτέλεσμα μερίδα των τοπικών εφημερίδων να αναστέλλουν την έκδοσή τους, άλλες να μειώνουν το ρυθμό έκδοσης, ορισμένες να απολύουν το 10% του προσωπικού τους και κάποιος σημαντικός αριθμός να περνούν εσπευσμένα στο digital μετατρέποντας την έκδοσή τους σε συνδρομητική. Στην Ευρώπη τα μεγάλα δίκτυα προσπαθούν να κάνουν οικονομία: Το Canal+ και το BeIn Sport ενημέρωσαν τους συλλόγους της Ligue 1 και της Ligue 2 πως δεν πρόκειται να καταβάλουν στις 5 Απριλίου τα 155 εκατ. ευρώ.

Στην Ηνωμένο Βασίλειο ο Τύπος πέρασε πολύ γρήγορα στις συνδρομές δεδομένης της αύξησης κατά 50% της επισκεψιμότητας των sites των εφημερίδων και της ισόποσης μείωσης της αγοράς των έντυπων εκδόσεων. Μάλιστα οι εκδότες συνασπίστηκαν μέσω της πλατφόρμας DeliverMyNewspaper μέσω της οποίας ο αναγνώστης μπορεί να αγοράζει ένα voucher και στη συνέχεια να επιλέγει τον τίτλο της εφημερίδας που θέλει να διαβάσει. Στην Ιρλανδία ο Οργανισμός Newsbrands Ireland εξέφρασε την αγωνία του στην ιρλανδική κυβέρνηση, όπως και αντίστοιχες ενώσεις στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Στη Γαλλία ειδικότερα, με παράδοση στη στήριξη Τύπου με άλλα μέσα πλην «ζεστού χρήματος», η κυβέρνηση παρείχε μια σειρά διευκολύνσεις σε εκδότες και καναλάρχες όπως η υπηρεσία Scaleway για διαδικτυακές συσκέψεις εξ αποστάσεως.

SOS εκπέμπουν τα ελληνικά ΜΜΕ

Στην Ελλάδα το «media mix» διαφοροποιήθηκε πολύ στην εποχή του κορονοϊού. Η τηλεθέαση εκτοξεύθηκε στις 8 ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο με συνολική αύξηση κατά 40%, ενώ το ίδιο συνέβη και με την επισκεψιμότητα των ενημερωτικών sites. Το ραδιόφωνο, παρά τις θετικές ενδείξεις στις μετρήσεις, θεωρείται πιθανόν να πέσει λόγω του περιορισμού της μετακίνησης των αυτοκινήτων. Οι κυκλοφορίες των καθημερινών εφημερίδων γκρεμίστηκαν με τα κυριακάτικα φύλλα να παίζουν άμυνα από τα σούπερ μάρκετ και τα σαφώς λιγότερα ανοικτά περίπτερα. Να σημειωθεί ότι την Κυριακή 15 Μαρτίου αποτυπώθηκαν μεγάλες απώλειες στις 10 μεγαλύτερες  κυριακάτικες εφημερίδες που διέθεσαν συνολικά μόλις 163.526 φύλλα έναντι 173.875 την αμέσως προηγούμενη εβδομάδα (-10.350 φύλλα).

Η άρση των συμβάσεων

Εξαιρετικά μεταδοτικός αποδείχθηκε ο ιός της άρσης συμβάσεων. Μεγάλοι, μεσαίοι και μικροί μιντιακοί οργανισμοί έσπευσαν με την έκδοση της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία.  Μεγάλα κανάλια, εκδοτικοί οργανισμοί ή μεμονωμένα sites μπήκαν όλοι μαζί στον ίδιο το χορό με τα διαφυγόντα κόστη τους να υπολογίζονται έως και 250,000 ευρώ (για μεγάλο εκδοτικό οργανισμό). Εκτός από τις ραδιοφωνικές, τηλεοπτικές επιχειρήσεις και τις εκδοτικές, στον κατάλογο εντάσσονται πλέον και οι επιχειρήσεις έκδοσης πρωτογενούς (branded) ψηφιακού περιεχομένου, οι οποίες είναι εγγεγραμμένες στο Μητρώο Επιχειρήσεων Ηλεκτρονικών Μέσων Ενημέρωσης (Μητρώο Online Media), που τηρείται στη Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (ΓΓΕΕ).

Αναβολή καταβολής χρεών

Η κυβέρνηση ανάβαλε για το 2021 την καταβολή της δόσης των 3,5 εκατ. ευρώ για τη χρήση τηλεοπτικής άδειας εθνικής εμβέλειας. Με την ΠΝΠ 75 αναφέρεται πως “το τίμημα κάθε άδειας καταβάλλεται από τον υπερθεματιστή σε 9 ετήσιες δόσεις, με ισάριθμες τραπεζικές επιταγές που εκδίδονται σε διαταγή του Ελληνικού Δημοσίου. Ειδικά για το τρέχον έτος δεν θα καταβληθεί καμία δόση αλλά θα πληρωθεί μαζί με αυτήν του 2021. Επίσης στο τρέχον έτος δεν  θα υπάρχει η πρόβλεψη για την απόδοση του ποσού των 50.000 ευρώ στο ΕΣΡ, από το τμήμα της δόσης των 3,5 εκατ. ευρώ που αντιστοιχεί σε κάθε τηλεοπτικό σταθμό. Να σημειωθεί ότι τα κανάλια Alpha, Star, ANT1, Open και ΣΚΑΪ αδειοδοτήθηκαν το 2018 και έχουν πληρώσει δύο δόσεις 3,5 εκατ. ευρώ, ενώ τον Μάιο του 2020 όφειλαν να καταβάλουν την τρίτη. Δηλαδή κάθε τηλεοπτική εταιρεία έχει καταβάλει προσώρας 7 εκατ. ευρώ και οφείλει ακόμη 28 εκατ. ευρώ, καταβλητέα από το 2021. Στο σύνολο, τη διετία οι πέντε πλήρωσαν 35 εκατ. ευρώ.

Η Άλτερ Έγκο ΜΜΕ (Mega) έλαβε άδεια το 2019 και πλήρωσε δόση 3,5 εκατ. ευρώ και έτσι το συγκεντρωτικό ποσό που έχουν πληρώσει οι έξι ανέρχεται σε 38,5 εκατ. ευρώ. Για το 2020 δεν θα πληρώσουν τα 21 εκατ. ευρώ, τα οποία μεταφέρονται για το 2021. Η συνολική οφειλή τους έναντι του Δημοσίου για τις άδειες ανέρχεται σε 171,5 εκατ. ευρώ.

Σε αναμονή βρίσκονται οι συνδρομητικές πλατφόρμες.

Η Cosmote TV και η Nova πληρώνουν το ετήσιο τέλος της παροχής δορυφορικών συνδρομητικών υπηρεσιών, το οποίο αυξάνεται κλιμακωτά ανάλογα με τα έτη λειτουργίας, φτάνοντας ως και το 3% επί του τζίρου. Παράλληλα καταβάλλεται φόρος συνδρομητικής τηλεόρασης (10%) αλλά και ειδικός φόρος διαφήμισης (5%). Σημειώνεται πως το κύριο βάρος διατήρησης του ΕΔΟΕΑΠ, με τη μηνιαίο τέλος του 2%, έχει πέσει πάνω στην Cosmote TV, τη Nova και την ΕΡΤ, καθώς οι τρεις φορείς έχουν τον μεγαλύτερο κύκλο εργασιών.

Συνδρομές

Πολύ λίγες εφημερίδες επεχείρησαν να ξυπνήσουν το σύστημα συνδρομών τους για την υλική υπόσταση της εφημερίδας. Η “Καθημερινή” έχει μεγάλη εμπειρία στη διανομή εντύπων εντός Αττικής. Πρόσφατα η Alter Ego ιδιοκτησίας Β. Μαρινάκη άρχισε να διαφημίζει τη συνδρομητική της υπηρεσία μέσω του Helios Kiosk για συνδρομή στα Νέα και στο Βήμα με έκπτωση έως και 50% και τιμή πώλησης τα 50 λεπτά για κάθε ψηφιακό φύλλο, 9,99 το μήνα (συν δώρο 15 e books) και 3μηνη έντυπη συνδρομή τα 27 ευρώ. 

Ενίσχυση εφημερίδων

Από ημέρα σε ημέρα αναμένεται η εφαρμοστική εγκύκλιος για την οικονομική ενίσχυση των εφημερίδων. Το σενάριο αναφέρει 14.000 ευρώ ανά έκδοση μέσα σε μια εβδομάδα συν 1.061 ευρώ ανά μισθωτό.

Η κρατική διαφήμιση

Το κονδύλι των 11 εκατ. ευρώ για καμπάνια ενημέρωσης για τον κορονοϊό που αποφάσισε η κυβέρνηση και δημοσιεύτηκε στη «Διαύγεια» είναι μέρος του κρατικού προϋπολογισμού που θα καλύψει τμήμα των απωλειών των ΜΜΕ από τη διαφήμιση. Το έργο ανέλαβε η Initiative Media, με αμοιβή στο 3% του προϋπολογισμού των 11 εκατ. ευρώ, με σύμβαση που θα υλοποιηθεί ως τις 30 Μαΐου.

Η ανάθεση αφορά την εκπόνηση σχεδίου για κάθε είδους εκστρατεία επικοινωνίας και ενημέρωσης των πολιτών, με βάση τις εκάστοτε ομάδες και κατηγορίες κοινού στις οποίες απευθύνονται τα επιμέρους μηνύματα, προς τον σκοπό της εμπέδωσης των μέτρων πρόληψης και αποφυγής διάδοσης του Covid-19, καθώς και κάθε συναφή υπηρεσία που απαιτείται για την υλοποίηση.

Η καμπάνια περιλαμβάνει εφημερίδες, διαδικτυακά μέσα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενημερωτικά μηνύματα τα οποία θα μεταδίδονται από ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς με διάρκεια πάνω από ένα λεπτό.

Περιλαμβάνει «οπτικοακουστικό υλικό, κατάρτιση media plan, διαρκή έλεγχο τήρησης και επικαιροποίησή του, αμοιβή της εταιρείας και δαπάνη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (έντυπα, ραδιοφωνικά, τηλεοπτικά και διαδικτυακά μέσα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης)». Σύμφωνα με τον υφυπουργό Στέλιο Πέτσα, «έχει ληφθεί ειδική μέριμνα για τις επιχειρήσεις των περιφερειακών Μέσων Ενημέρωσης και έχει προβλεφθεί ρητά η συμμετοχή στην κατανομή της συνολικής δαπάνης των τοπικών και περιφερειακών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, κάθε κατηγορίας».

Συγχωνεύσεις

Ορατό πλέον το ενδεχόμενο συγχωνεύσεων τηλεοπτικών σταθμών. Με αφορμή την πανδημία εξετάζεται το ενδεχόμενο της επίσπευσης της διαδικασίας ενώ θα υλοποιηθούν μάλλον τα light σενάρια λόγω αφενός της νομοθεσίας περί συγκέντρωσης, που δεν επιτρέπει τέτοιες οικονομικές κινήσεις και αφετέρου εξαιτίας του αυστηρού ευρωπαϊκού πλαισίου περί ανταγωνισμού.

Η εφημερίδα στο σούπερ μάρκετ

Υπό την πίεση που δέχεται ο χώρος των ΜΜΕ και ειδικότερα ο έντυπος Τύπος, η κυβέρνηση έκανε αποδεκτό το αίτημα των εκδοτών να μπουν οι εφημερίδες στα σούπερ μάρκετ με έκδοση ΠΝΠ. Στην απόφαση του υπουργού Ανάπτυξης Άδωνη Γεωργιάδη, με αριθμό 31927/2020, για το ωράριο των σούπερ μάρκετ, στο άρθρο 3 προβλέπεται πως «τα εμπορικά καταστήματα λιανικής πώλησης τροφίμων υποχρεούνται να πωλούν εφημερίδες».

Τα μοντέλα στήριξης που προτείνει η ΕΣΗΕΑ

Η ΕΣΗΕΑ πρότεινε τέσσερα βασικά μέτρα, τα οποία, αν υιοθετηθούν, θα κρατήσουν ανοικτά τα κλυδωνιζόμενα Μέσα της χώρας, με επαρκείς διασφαλίσεις για τα εργασιακά δικαιώματα των δημοσιογράφων αλλά και την αξιοπιστία των ΜΜΕ.

Κάλεσε μάλιστα την κυβέρνηση να καταργήσει το μέτρο της αναστολής σύμβασης εργασίας, το οποίο, χρησιμοποιείται καταχρηστικά από τη μεγάλη πλειονότητα των εργοδοτών και να προχωρήσει σε γενικευμένη επιδότηση της εργασίας. Εάν, μάλιστα, καταλήξει θετικά η συζήτηση εντός των ευρωπαϊκών θεσμών για επιδότηση της εργασίας, θα αντισταθμιστεί το αντίστοιχο δημοσιονομικό κόστος.

Ζήτησε την ισότιμη και διαφανή κατανομή της διαφημιστικής δαπάνης για τις ανάγκες αντιμετώπισης της πανδημίας, ώστε να στηριχθούν όλα τα Μέσα Ενημέρωσης και να εξακολουθήσουν να λειτουργούν, προς όφελος της ενημέρωσης και της διατήρησης των θέσεων εργασίας στον κλάδο.

Έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου προκειμένου άμεσα να υλοποιηθούν τα νέα νομοθετημένα μέτρα ενίσχυσης του εντύπου Τύπου και ζήτησε αμέσως μέτρα για την ενίσχυση των ανέργων και των εργαζομένων.

Δανεισμός

Ένα τελευταίο μέτρο στήριξης είναι ο δανεισμός. Θα εξαρτηθεί από τα μέτρα που θα λάβουν η κυβέρνηση και οι τράπεζες. Προσώρας η ενίσχυση με ενέσεις δανεισμού περιορίζεται στον ιδιωτικό τομέα. Πρόσφατα το ΔΣ της Alpha Δορυφορικής Τηλεόρασης ΑΕ ενέκρινε την έκδοση δανείου ύψους 250.000 ευρώ (λήξη διάρκειας 31 Δεκεμβρίου 2021) στην Alpha Ραδιοφωνική ΑΕ (Alpha 9,89) με επιτόκιο Euribor τριμήνου πλέον 4% και με ομολογιούχο τη δανείστρια εταιρεία. Θα ακολουθήσουν άλλοι;

Καμπάνια για τα ελληνικά sites

Ο IAB Hellas (Οργανισμός Διαδραστικής Επικοινωνίας), που αποτελεί τον κλαδικό φορέα των εταιρειών που ασχολούνται με όλες τις μορφές του digital και interactive marketing,  λανσάρει καμπάνια ευαισθητοποίησης, με στόχο να παρακινήσει όλους τους συντελεστές της αγοράς να επενδύσουν και σε ελληνικά digital μέσα, ώστε να στηρίξουν ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομίας μέσα στην κρίση που προκαλεί η πανδημία του κορονοϊού. Μια εξαιρετική πρωτοβουλία στην εποχή που δεσπόζουν οι πλατφόρμες.