της Ηλιάνας Γιαννούλη

Aπό «φακελάκηδες» και για κάποιους «διεφθαρμένοι μιζαδόροι», σε ήρωες της παγκόσμιας κοινότητας, οι «γιατροί που θέλουν να τα παίρνουν μαύρα» εισπράττουν το πιο δυνατό μας χειροκρότημα και γίνονται το αγαπημένο θέμα των μέσων ενημέρωσης εν μέσω της πανδημίας.

Από «φραγκοφονιάδες» σε «ήρωες», λοιπόν, οι άνθρωποι που πλέον βρίσκονται στο επίκεντρο της δημοσιότητας, καθώς όλη η ανθρωπότητα αναμένει από τα χείλη τους μια αισιόδοξη είδηση που θα σημάνει την επιστροφή στη ζωή μας, όπως την γνωρίζαμε πριν το ξέσπασμα του SARS-CoV-2 φαίνεται διαχρονικά να αποτελούν αγαπημένο θέμα των MME, με τις αναπαραστάσεις τους να συνοψίζονται σε αυτό που η Lupton (1998, σ. 46) περιγράφει ως «σύγκρουση Λόγων», η οποία επιτρέπει μια ποικιλία αποκρίσεων ή έναν χώρο για εκδήλωση αποκρίσεων (σ.σ. από την πλευρά του κοινού) που κατασκευάζονται μέσα από τις ποικίλες διαθέσιμες «αναγνώσεις».

Τα μέσα ενημέρωσης αποτελούν σημαντικούς δίαυλους  για τη μετάδοση της «εκλαϊκευμένης» επιστημονικής και ιατρικής πληροφορίας, ώστε η τελευταία να καθίσταται εύκολα κατανοητή από το κοινό (Viswanath και συν., 2008).  Xωρίς την αναπαραστατική δύναμη των ΜΜΕ, οι επαγγελματίες της υγείας δεν θα μπορούσαν να μεταδώσουν τα μηνύματα τους για την υγεία και να συμβάλλουν στην όποια μεταβολή επιβλαβών συμπεριφορών του κοινού σε τόσο μεγάλη κλίμακα (Hooker & Pols, 2006, σ.5).

Είναι τελικά τα ΜΜΕ εχθροί ή φίλοι της ιατρικής;

Όπως σημειώνει ο Parkish (2007, σ.163), ένα πιο ενημερωμένο κοινό, θα οδηγούσε σε πιο ενημερωμένους ασθενείς, ένας κοινός στόχος τόσο των εκπροσώπων της ιατρικής όσο και της μιντιακής κοινότητας. Ωστόσο, η ακρίβεια της παρουσίασης των ιατρικών θεμάτων δέχεται επικρίσεις κατά καιρούς, καθώς οι σκοποί που υπηρετούν τα ΜΜΕ και οι γιατροί δεν συγκλίνουν πάντα. Πολλοί δημοσιογράφοι θεωρούν ότι με τις ιστορίες τους ενδυναμώνουν τη θέση των ασθενών, ενώ για τους γιατρούς οι ίδιες ιστορίες συρρικνώνουν την επαγγελματική τους αυτονομία και ανατρέπουν τις ισορροπίες στις σχέσεις με τους ασθενείς τους (Parkish, 2007, σ.163).

Τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης αναφορικά με τις αναπαραστάσεις της ιατρικής στον Τύπο της Αυστραλίας, φανέρωσαν ότι στην ευρύτερη θεματική «ασθένειες», στην οποία κατατάσσονταν ειδήσεις αναφορικά με συγκεκριμένα περιστατικά, θεραπείες και πρόληψη, και η οποία εμφανίζεται πέμπτη σε αριθμό σχετικών δημοσιευμάτων, οι γιατροί καλύπτονται από τα ΜΜΕ με θετικό πρόσημο, καθώς εμφανίζονται ως οι «αυθεντίες» (Lupton & Mclean,1998). Σύμφωνα με τους Hooker και Pols (2006, σ.2), τα ΜΜΕ συνέβαλαν στην καλλιέργεια ενός σημαντικού πολιτισμικού κεφαλαίου για τους εκπροσώπους της ιατρικής κοινότητας, μέσα από την κάλυψη επιτευγμάτων της ιατρικής επιστήμης, τις θαυματουργές νέες θεραπείες και των ηρωϊκών απεικονίσεων των μελών της ιατρικής κοινότητας.

Ωστόσο, άλλες μελέτες καταγράφουν μια έντονη τάση των ΜΜΕ να εστιάζουν στην αρνητική παρουσίαση θεμάτων από το χώρο της υγείας, με τους εκπροσώπους του ιατρικού επαγγέλματος συχνά να τίθενται στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος ως πρωταγωνιστές αντιδεοντολογικών και παραβατικών συμπεριφορών. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης (Lewis και συν, 2018), στα ΜΜΕ της Αυστραλίας που εξετάστηκαν για τους σκοπούς της έρευνας, κυριαρχεί η αρνητική κάλυψη των ειδήσεων που αφορούν στο δημόσιο σύστημα υγείας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση ότι τα προβλήματα είναι μια «κανονικότητα» για τις δημόσιες δομές υγείας (σ.σ. αυτή η αρνητική ροπή των δημοσιευμάτων δεν καταγράφηκε ως κυρίαρχη τάση στα δημοσιεύματα που αφορούσαν την ιδιωτική περίθαλψη).

Παλαιότερη μελέτη που ανέλυσε εφημερίδες και περιοδικά της Αυστραλίας, κατέγραψε ότι οι περισσότερες δημοσιογραφικές ιστορίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας και που ανήκουν στην ευρύτερη θεματική της υγείας αφορούν σε θέματα ιατρικής αμέλειας και malpractice (Lupton & Mclean,1998). Εξίσου συχνά είναι και τα θέματα που αφορούν σε δικαστικές διαμάχες, όπου οι ασθενείς μηνύουν τους γιατρούς τους για ιατρική αμέλεια.

Νεότερη μελέτη που διερεύνησε τον τρόπο που οι γενικοί (οικογενειακοί) ιατροί παρουσιάζονται στο βρετανικό Τύπο, κατέγραψε σε δείγμα 403 άρθρων μια έντονη αρνητική απεικόνιση των γενικών γιατρών. Πιο συγκεκριμένα, η παραδοσιακή δημόσια εικόνα του οικογενειακού γιατρού ως «ενάρετου λειτουργού» (ορθός, έντιμος, θαρραλέος και ανιδιοτελής), έχει αντικατασταθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης από μια κυρίαρχη αφήγηση που εστιάζει στις ηθικές αποτυχίες των λειτουργών της ιατρικής (τεμπέλης, άπληστος, εγωιστής ακόμη και βίαιος» (Barry & Greenhalgh,2019).

Οι γιατροί ανησυχούν ιδιαιτέρως για τον τρόπο που το ιατρικό επάγγελμα και οι λειτουργοί του απεικονίζονται από τα MME, εκτιμώντας ότι τα ΜΜΕ συχνά στήνουν το δικό τους «λαϊκό δικαστήριο», χαρακτηρίζοντας έναν ολόκληρο κλάδο στη βάση ελάχιστων εξαιρέσεων που με τη συμπεριφορά τους αμαυρώνουν το ήθος και τον επαγγελματισμό της πλειοψηφίας των εκπροσώπων του ιατρικού επαγγέλματος (Lupton & Mclean,1998, σ. 947). Μάλιστα, αυτή η σκληρή κριτική ενάντια στο ιατρικό επάγγελμα φαίνεται να βιώνεται πολύ έντονα από τους νεοεισερχόμενους στον κλάδο, οι οποίοι πλέον εμφανίζονται προβληματισμένοι για το αν θα συνεχίσουν την καριέρα τους στην ιατρική ή όχι (Goldacre,  Evans, & Lambert,2003 ).

Τα συνήθη προβλήματα, στη βάση των οποίων διατυπώνονται ισχυρισμοί από την ιατρική κοινότητα, περί μη σωστής μεταφοράς της ιατρικής πληροφορίας από τα ΜΜΕ, είναι ότι: οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά στατιστικά στοιχεία για τα άρθρα τους (Freimuth και συν.,1984), καταφεύγουν στον «κιτρινισμό» (sensationalism) προκειμένου να πουλήσουν τις ιστορίες τους (Οxman και συν., 1993∙de Semir,1996, σ. 1163),  στηρίζονται κυρίως σε μεμονωμένες μαρτυρίες ειδικών και όχι στα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών και πορισμάτων (Schwitzer και συν, 2005,σ. 577), δίνουν έμφαση στο «συγκρουσιακό» στοιχείο,  παρουσιάζοντας σύνθετα επιστημονικά θέματα υπό το πρίσμα της πόλωσης (Νeklin, 1996), ενώ συχνά υπερτονίζουν τα πρώιμα ευρήματα κλινικών δοκιμών (Schwartz  &  Woloshin, 2004, σ. 226). Σε σχετική έρευνα, διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των θεμάτων υγείας καλύπτεται υπό τη σκέπη συγκεκριμένων πλαισίων (frames), τα οποία αναπαράγουν το στοιχείο της πόλωσης και της κρίσης/επικινδυνότητας (όταν πρόκειται για πανδημίες), καθώς, όπως αναφέρουν οι ίδιοι οι παραγωγοί των ειδήσεων, με αυτόν τον τρόπο κατορθώνουν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών (Park & Lim, 2015).

Το ερώτημα που τίθεται είναι σε ποιο βαθμό τα ΜΜΕ καθορίζουν τις αποκρίσεις του κοινού απέναντι στην ιατρική κοινότητα; Κι αν τελικά, οι στερεοτυπικές αφηγήσεις των ΜΜΕ που ανάλογα με την συγκυρία καλύπτουν όλο το φάσμα των ταλαντώσεων ενός εκκρεμούς, όπου στο ένα άκρο οι γιατροί εμφανίζονται ως οι «άγγελοι με τις λευκές μπλούζες» και στο άλλο ως «λευκή κόμπρα» (Yong,2020) μπορούν όντως να προεξοφλήσουν το πρόσημο της σχέσης που καλλιεργείται μεταξύ ιατρών και ασθενών;

Τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης αποδεικνύουν ότι αν και οι ίδιοι οι γιατροί φαίνεται να ανακαλούν συχνότερα τις αρνητικές ιστορίες των ΜΜΕ για την ιατρική κοινότητα, δεν συμβαίνει το ίδιο και με το κοινό, το οποίο εστιάζει στις νέες θεραπείες και στα θαύματα της ιατρικής, διατηρώντας υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης απέναντι στους επαγγελματίες της υγείας.

Επιπλέον, οι εκπρόσωποι του ιατρικού επαγγέλματος αποτελούν την βασική πηγή στα θέματα υγείας. Αυτό σημαίνει ότι παρά τις όποιες θεωρήσεις περί από-επαγγελματοποίησης του ιατρικού επαγγέλματος, οι ιατροί εξακολουθούν να θεωρούνται ως οι πλέον ειδικοί στο χώρο τους και τους δίνεται απλόχερα βήμα στο να μεταφέρουν στο κοινό τις απόψεις τους, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με το νοσηλευτικό προσωπικό που σπάνια ακούγεται η φωνή του (Lupton & Mclean,1998, σ.956).

Είναι λοιπόν, πολύ σημαντικό για τους επαγγελματίες της υγείας να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ λειτουργούν γενικότερα, αλλά και ειδικότερα πώς «κατασκευάζονται» οι ειδήσεις για την υγεία μέσα στο μιντιακό οικοσύστημα, προκειμένου να μπορούν να αλληλοεπιδρούν πιο αποτελεσματικά με τους επαγγελματίες της ενημέρωσης μέσα σε αυτό το περιβάλλον (Leask, Ηooker και Κing, 2010). Αν οι λειτουργοί της υγείας, εγκαλούν τους δημοσιογράφους για τον τρόπο που κατασκευάζουν τις δημοσιογραφικές ιστορίες, ζητώντας τους να είναι πιο προσεκτικοί  στις διατυπώσεις τους (Parkish, 2007, σ.164), τότε και οι επαγγελματίες της υγείας θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να τους παρέχουν το κατάλληλο ερμηνευτικό πλαίσιο για τις ιστορίες τους.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Barry, E., & Greenhalgh, T. (2019). General practice in UK newspapers: an empirical analysis of over 400 articles. British Journal of General Practice, 69 (679),  e146-e153. DOI: https://doi.org/10.3399/bjgp19X700757.

de Semir, V. (1996). What is newsworthy? The Lancet, 347, 1163-1166.

Freimuth, V. S., Greenberg, R. H., DeWitt, J., &Romano, R. M. (1984). Covering Cancer: Newspapers and the Public Interest.  Journal of Communication, 34, 62-73.

Goldacre, Μ., J., Evans, J., & Lambert, T.W. (2003). Media criticism of doctors: review of UK junior doctors’ concerns raised in surveys.  BMJ, 326, 629-30.

Hooker, C., & Pols, H. (2006). Health, Medicine, and the Media. Health & History, 8 (2), 1-13.

Leask, J., Hooker, C., & King, C. (2010). Media coverage of health issues and how to work more effectively with journalists: a qualitative study. BMC Public Health, 10:535. doi:10.1186/1471-2458-10-535.

Lewis, S., Collyer, F., Willis, K., Harley, K., Marcus, K., Calnan, M., & Gabe, J. (2018). Healthcare in the news media: The privileging of private over public. Journal of Sociology, 54(4), 574-590.

Lupton, D. (1998). Doctors in the news media: lay and medical audiences’ responses. Journal of Social Sciences and Liberal Studies, 34 (1), 35-48.

Lupton, D., & McLean, J. (1998).  Representing doctors: discourses and images in the Australian press. Social Science & Medicine, 46(8), 947-958.

Nelkin, D. (1996). An uneasy relationship: the tensions between medicine and the media. The Lancet, 347, 1600-1603.

Oxman, D., Guyatt, GH, Cook ,D.J., Jaeschke, R., Heddle, N., & Keller,  J. (1993). An index of scientific quality for health reports in the lay press. Journal of Clinical Epidemiology, 46(9), 987-1001.

Park, K., & Lim, J. (2015). Institutional rules for framing healthcare policy issue sin national, financial, and specialized newspapers. Korean Soc Sci J, 42, 51-71.

Parkish, N. (2007). Medicine and media: a symbiotic relationship? Virtual Mentor, 9(3), 163-165.

Schwartz, L.M., & Woloshin, S. (2004). The media matter: a call for straightforward medical reporting. Ann Intern Med, 140(3), 226-228.

Schwitzer, G., Mudur, G., Henry, D., Wilson, A., Goozner, M., Simbra, M., et al. (2005). What Are the Roles and Responsibilities of the Media in Disseminating Health Information? PLoS Med 2(7):e215, 576-582.Προσβάσιμο: http://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0020215 (Ημερομηνία πρόσβασης 19 Δεκεμβρίου 2017).

Viswanath, Κ., Blake, Κ.D., Meissner, H. I., Gottlieb Saiontz, N., Mull, C., Freeman, C.S., Hesse, B., & Croyle, R.T. (2008). Occupational Practices and the Making of Health News: A National Survey of U.S. Health and Medical Science Journalists. Journal of Health Communication: International Perspectives, 13(8), 759-777.

Yong, W. (2020, January 1). Time to rethink doctor stereotypes in media. China daily. Προσβάσιμο στο: https://www.chinadaily.com.cn/a/202001/01/WS5e0c11a9a310cf3e35581dca.html  (Ημερομηνία πρόσβασης:Αύγουστος,2020).