Το κενό γνώσης σε σχέση με το ευρωπαϊκό επικοινωνιακό τοπίο, αλλά και το ρόλο που διαδραματίζουν οι νέες μιντιακές πλατφόρμες για την προαγωγή της ευρωπαϊκής ταυτότητας καλείται να μελετήσει το πρόγραμμα EUMEPLAT: European Media Platforms, Assessing positive and negative externalities for European Culture. Tο έργο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού προγράμματος Horizon 2020, με τη συμμετοχή 12 πανεπιστημίων από 10 κράτη.

Το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Στέλιο Παπαθανασόπουλο συμμετέχει στο πρόγραμμα ως εταίρος, έχοντας την επίβλεψη του πρώτου πακέτου εργασίας, το οποίο μελέτησε την εξέλιξη των μέσων επικοινωνίας στην ΕΕ και την Τουρκία κατά την περίοδο των τελευταίων 30 ετών.

Το πρόγραμμα EUMEPLAT διενεργεί μια διεπιστημονική ανάλυση στην προσπάθειά του να διαφωτίσει το ερώτημα κατά πόσο οι νέες πλατφόρμες (YouTube, Netflix και NewsFeed) επηρεάζουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, το ερευνητικό πρόγραμμα μελετά δείκτες που σχετίζονται με την παραγωγή, την κατανάλωση και τις αναπαραστάσεις των μέσων επικοινωνίας. Θα αναζητήσει επίσης την ύπαρξη κοινών μοτίβων σε εθνικό, περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ήδη από την πρώτη φάση του προγράμματος μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την παραγωγή και κατανάλωση των μέσων ενημέρωσης στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Για παράδειγμα, ακόμα επιβεβαιώνεται το χάσμα Βορρά / Νότου και Δυτικών / Ανατολικών χωρών εντός της ΕΕ, όσον αφορά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα μέσα ενημέρωσης, παρότι οι καταναλωτικές συνήθειες των πολιτών άλλαξαν αρκετά τα τελευταία δέκα χρόνια.

Οι εφημερίδες δέχθηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα, με τους πολίτες να διαβάζουν πλέον σε εβδομαδιαία βάση, αντί για ημερήσια. Μάλιστα, το ποσοστό ανθρώπων που δεν διαβάζει εφημερίδες όλο και αυξάνεται (γράφημα 1). Σημαντικοί παράγοντες για την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα του Τύπου σε κάθε χώρα, πέρα από τους ιστορικούς και πολιτισμικούς παράγοντες είναι ο ρόλος του τοπικού και περιφερειακού Τύπου, ο ρόλος των δωρεάν εφημερίδων, αλλά και η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και στα μέσα ενημέρωσης. 

Γράφημα 1: Πόσο συχνά διαβάζετε τον Τύπο;

Το ραδιόφωνο, παρότι έχει χάσει σε ακροαματικότητα τα τελευταία 10 χρόνια, εξακολουθεί να είναι το μέσο που εμπιστεύονται περισσότερο οι πολίτες σε 24 από τις 28 χώρες της ΕΕ. Η ακροαματικότητα του ραδιοφώνου στις χώρες της Μεσογείου και της κεντρικής Ευρώπης παραμένει αρκετά υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο τα τελευταία 15 χρόνια (γράφημα 2).  

Γράφημα 2: Η ημερήσια ακροαματικότητα ραδιοφώνου σε λεπτά

Η τηλεόραση, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, κρατά τα ηνία στην ενημέρωση των Ευρωπαίων πολιτών, ιδίως στις μεσογειακές χώρες (πίνακας 1). Οι πολίτες στην Πορτογαλία  περνούν τον περισσότερο χρόνο μπροστά στην τηλεόραση, 349 λεπτά ημερησίως. Ακολουθούν οι πολίτες της Ρουμανίας με 329 λεπτά και της Ελλάδας με 318 λεπτά ημερησίως (πίνακας 1). Η τηλεθέαση στις χώρες αυτές έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία 5 χρόνια (για τη χώρα μας καταγράφεται 18,2% αύξηση). Ωστόσο, υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις ώρες που περνούν οι πολίτες μπροστά στην τηλεόραση τους και στην εμπιστοσύνη που έχουν στο μέσο αυτό.

Πίνακας 1: Η ημερήσια τηλεθέαση σε λεπτά

Αντίθετα, η δημόσια τηλεόραση χαίρει της εμπιστοσύνης των πολιτών σε πολλές χώρες, κυρίως της βόρειας και της δυτικής Ευρώπης. Ήταν επόμενο λοιπόν, ειδικά κατά την περίοδο της υγειονομικής κρίσης του Covid – 19 οι πολίτες να στραφούν στην δημόσια τηλεόραση για την ενημέρωση τους.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων 10 ετών έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις προτιμήσεις και τις ενημερωτικές συνήθειες των πολιτών, ωστόσο διαφέρουν πολύ από χώρα σε χώρα και σε έκταση και σε ρυθμό. Στον πίνακα 2 βλέπουμε ότι μόνο 44% των πολιτών στην Ιταλία διαβάζει τα νέα της ημέρας στο διαδίκτυο, 40% στη Ρουμανία, ενώ αντίθετα το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλό για τις σκανδιναβικές χώρες, όπως η Νορβηγία (91%) και η Δανία (82%).

Πίνακας 2: Ποσοστό ανθρώπων που διαβάζει τις ειδήσεις στο διαδίκτυο (εφημερίδες, περιοδικά, ενημερωτικές ιστοσελίδες)

Κάποια από τα πρώτα συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών στα μέσα ενημέρωσης συνδέεται με την άνιση ανάπτυξη των χωρών της ΕΕ, σε συνδυασμό με την παρεμβατικότητα της πολιτικής στην ενημέρωση. Οι πολίτες στην Ελλάδα έχουν τη λιγότερη εμπιστοσύνη στη δημόσια τηλεόραση. Στα περισσότερα βαλκανικά κράτη, στην Τουρκία, όπως και στην Ελλάδα, οι πολίτες στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να ενημερωθούν από «ανεξάρτητες» πηγές. 

Αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι προκλήσεις είναι πολλές. Από την ανάλυση φαίνεται πως η εναρμόνιση των ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης καθορίζεται πλέον περισσότερο από τους τεχνολογικούς κολοσσούς εκτός ΕΕ, ενώ οι μικρότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλούνται να αντιμετωπίσουν τις περισσότερες δυσκολίες προσαρμογής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα πρώτα ευρήματα του προγράμματος μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.eumeplat.eu/results/deliverables/

Το πρόγραμμα EUMEPLAT λαμβάνει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας HORIZON 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διαρκεί 3 έτη (Μάρτιος 2021 – Φεβρουάριος 2024).

Στοιχεία Επικοινωνίας:

Καθηγητής Στέλιος Παπαθανασόπουλος,

Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ,

Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Σπουδών

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τηλ: +30 210 368  9411

E-mail:  spapath@media.uoa.gr