Του Λεωνίδα Ματθαίου

Τις τελευταίες δεκαετίες, η άνοδος ενός περιβάλλοντος αλλαγών και ανοίγματος προς νέες κατευθύνσεις, έφερε ως αποτέλεσμα την ανάδυση νέων μορφών επικοινωνίας. Το ραδιόφωνο, μαζί με όλα τα πολιτισμικά κείμενα που συντελούνται στο μέσο αυτό, αποτελούν ένα από τα κύρια συστατικά του ηχητικού κόσμου που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος. H κατανάλωσή του γίνεται κάτω από συνθήκες τις οποίες επιλέγει ο ακροατής, ένας ενεργός δηλαδή δέκτης, που έχει τη δυνατότητα να συνθέσει το μήνυμα και τη λήψη αυτού ανεξάρτητα, σε στιγμές της προσωπικής του άνεσης. Η σύγκλιση τεχνολογίας και περιεχομένου έχει αναδιαμορφώσει δραστικά το πρόσωπο του ραδιοφώνου ως μέσου.

Μια μορφή επέκτασης του ραδιοφώνου είναι αυτή του podcasting. Σε γενικά πλαίσια, το podcasting έχει τις ρίζες του στην ανεξάρτητη, ερασιτεχνική παραγωγή και γίνεται αντιληπτό ως υπόδειγμα του περιεχομένου που παράγεται από χρήστες (user-generated content), παγιωμένο στην κουλτούρα της σύγκλισης (Markman, 2012). Σύμφωνα με τον Richard Berry (2006), o όρος «podcast» χρησιμοποιείται ως γενικός ορισμός οποιουδήποτε ηχητικού περιεχομένου μπορεί να «κατεβεί» από το διαδίκτυο, είτε αυτόματα από έναν ιστότοπο, είτε μέσα από διάφορες εφαρμογές. Οι Lonn και Teasly (2009) τα έχουν ορίσει ως οποιοδήποτε ψηφιακό αρχείο πολυμέσων διανέμεται μέσω του διαδικτύου με στόχο την αναπαραγωγή του σε φορητές συσκευές και προσωπικούς υπολογιστές. Ορίζονται και ως μια τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την κατ’ απαίτηση (on demand) διανομή, λήψη και ακρόαση ηχητικού περιεχομένου που παράγεται από παραδοσιακά μέσα (όπως το ραδιόφωνο, οι εκδοτικοί οίκοι, δημοσιογράφοι και εκπαιδευτικά ιδρύματα) καθώς και την παραγωγή περιεχομένου που δημιουργείται από ανεξάρτητους ραδιοφωνικούς παραγωγούς, καλλιτέχνες και ραδιοερασιτέχνες (Bonini, 2015).

Ο όρος αναπτύχθηκε από τη σύνδεση της λέξης «broadcast» με το δεύτερο συνθετικό της συσκευής iPod, της φορητής συσκευής αναπαραγωγής πολυμέσων που κατασκεύασε η εταιρεία τεχνολογίας Apple Inc. και κυκλοφόρησε στην αγορά το 2001. Ο όρος, όμως, δεν αναφέρεται μόνο σε ένα μεμονωμένο αρχείο πολυμέσων, αλλά και σε ένα πρόγραμμα (μουσικής ή ομιλίας), που συνήθως αποτελείται από μια σειρά επεισοδίων, που λαμβάνονται αυτόματα από τους συνδρομητές.

Το παρόν κείμενο πραγματεύεται τις νέες τάσεις στη δημοσιογραφία, και ειδικότερα την ανάδυση της τεχνολογίας podcasting ως ένα δημοφιλές μέσο παραγωγής περιεχομένου που δημιουργείται από χρήστες (user-generated content), αλλά και ως σημαντικό δημοσιογραφικό εργαλείο. Στόχο έχει να επεξηγηθεί ο τρόπος εγκαθίδρυσης του μέσου στο πλαίσιο της ψηφιακής εποχής, καθώς και η στενή του σχέση με το παραδοσιακό μέσο του ραδιοφώνου. Η έρευνα που συνοδεύει τη συγκεκριμένη εργασία λειτουργεί ως σφυγμομέτρηση και έχει ως στόχο να απαντήσει στο ερώτημα αν το podcasting απηχεί στις νεότερες γενιές, καθώς και αν θεωρείται ισχυρό δημοσιογραφικό μέσο. Τέλος, η συγκεκριμένη εργασία μπορεί να αποτελέσει ένα αρχικό σημείο εκκίνησης, ώστε να ερευνηθεί ακαδημαϊκά η πρακτική του podcasting εκτενέστερα, με έμφαση στην Ελλάδα

Η άνοδος

Η περίοδος ευφορίας για τα podcast αρχίζει τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο Bottomley (2015) σχολιάζει πως παρά την απογείωσή του το 2005, που οδήγησε, όλο και περισσότερες εδραιωμένες προσωπικότητες και θεσμούς των μέσων ενημέρωσης να κυριαρχήσουν στον χώρο του podcasting, την περίοδο 2005-2013, το podcasting δυσκολεύτηκε να διεισδύσει ως ένα πραγματικά «μαζικό» μέσο. Παρά τις περιπέτειες αυτές, όμως, το podcasting δεν πέθανε ποτέ πραγματικά, παρά ωρίμασε αθόρυβα χρόνο με τον χρόνο, τόσο από πλευράς παραγωγών όσο και από πλευράς ακροατών.

Τα χαρακτηριστικά

Το podcasting αναδύθηκε ως ένα ισχυρό εργαλείο δημιουργίας και διάδοσης ηχητικού περιεχομένου από διαφορετικά άτομα και οργανισμούς, αποδεικνύοντας πως αποτελεί ένα παράδειγμα της συμμετοχικής κουλτούρας που συμβάλλει στη διαδικασία σύγκλισης. Πολλοί από τους πρώτους podcasters ήταν περισσότερο ενθουσιώδεις παρά επαγγελματίες, που τους επέτρεψε να αξιοποιήσουν την ανοικτότητα (openness) του διαδικτύου για να παράγουν περιεχόμενο που συχνά δεν παρουσιάζεται στα παραδοσιακά μέσα.

Εξετάζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά τους, αυτά που συμβάλλουν στον ανατρεπτικό χαρακτήρα τους είναι η αυτοματοποίηση, η ελεύθερη πρόσβαση και η ραδιοφωνική τους φύση. Ο οποιοσδήποτε στις μέρες μας μπορεί να δημιουργήσει ένα podcast, μιας και δεν χρειάζεται ούτε κάποια ειδική άδεια, ούτε ένα πλήρως εξοπλισμένο ραδιοφωνικό στούντιο και να το διανείμει σε ένα κοινό που δεν θα ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να μάθει από πού και πώς προήλθε (Berry, 2006), καθώς είναι επίσης σημαντικό να ληφθεί υπόψη η μετεξέλιξη του κοινού στο νέο επικοινωνιακό περιβάλλον (Παπαθανασόπουλος, 2020). Με μια βασική συσκευή εγγραφής ένα άτομο μπορεί θεωρητικά να δημιουργήσει και να δημοσιεύσει ένα podcast στο διαδίκτυο.

Στον κόσμο του podcast το περιεχόμενο είναι ο βασιλιάς, με τους ακροατές να επιλέγουν το υλικό που τους αρέσει (Berry, 2006). Δεν προσφέρουν μόνο έναν τύπο περιεχομένου, αλλά οι ακροατές μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικές με τον αθλητισμό, την πολιτική, τις σχέσεις, την ψυχολογία και πολλά άλλα πράγματα (Stephani et al, 2021). Για οποιοδήποτε χόμπι ή ενδιαφέρον, θα υπάρχει σίγουρα ένα podcast – κι αν δεν υπάρχει, σίγουρα θα δημιουργηθεί ένα (Geoghegan & Klass, 2008). Η απελευθέρωση των ακροατών και η αποδέσμευσή τους από τις έννοιες του χρόνου και του τόπου συνεπάγεται και την απελευθέρωση των δημιουργών προγραμμάτων (Hammersley, 2004).

Αυτό που κάνει το podcasting είναι ότι ο καθένας μπορεί να τα ακούσει ή να τα «μεταδώσει», αφού δεν υπάρχει «πυλωρός» (gatekeeper) που να ελέγχει ποιος μπορεί και ποιος δεν μπορεί να μεταδώσει (Berry, 2006). Εκείνο που τα ξεχωρίζει, επομένως, είναι το ότι είναι ασυνήθιστα προσβάσιμα. Είτε είναι από έναν σταθερό υπολογιστή, από έναν φορητό, είτε από ένα tablet ή κινητό τηλέφωνο, οι χρήστες μπορούν εύκολα να τα καταναλώνουν, αφού, πέρα από το ότι χρησιμοποιούν λιγότερα δεδομένα από τα βίντεο, τους επιτρέπεται ακόμα και η λήψη τους με στόχο την ακρόαση σε μια άλλη στιγμή που θα έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε συνδέσεις Wi-Fi (Prince, 2020). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τα podcast καταναλώνονται συνήθως κατά μόνας κι αυτό είναι κάτι που φαίνεται να χαρακτηρίζει τη φύση τους, καθώς το περιεχόμενο ακούγεται σαν να ήταν ζωντανό, αλλά με την πρόσθετη ευκολία της δυνατότητας παύσης ή επαναφοράς (Berry, 2006).

Τα podcast, καθώς και οι φορητές συσκευές στις οποίες χρησιμοποιούνται, αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν με τα μέσα. Η κοινωνική πτυχή τους χρησιμεύει ως προγνωστικός παράγοντας για τη χρήση τους. Είναι, λοιπόν, μια πρακτική με ισχυρές δυνατότητες ως εργαλείο ένταξης. Ιδίως σε μια εποχή που μαστίζεται από την παραπληροφόρηση και τη δυσπιστία προς τα μέσα ενημέρωσης, η αυθεντικότητα του podcasting προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες (McHugh, 2020).

Το podcasting έχει πλέον γίνει αποδεκτό από παραδοσιακούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς, εκπαιδευτικούς και άλλες επαγγελματικές ομάδες (Markman, 2012).  Σύμφωνα με τον Bonini (2015), το podcasting θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα ψηφιακό μέσο μαζικής ενημέρωσης αυτό καθαυτό και όχι απλώς ως μια εναλλακτική μορφή μετάδοσης, παρά ως μια ανανεωμένη μορφή της, με αναδυόμενες νέες αγορές και επιχειρηματικά μοντέλα, αλλά και με έναν αυξανόμενο αριθμό ακροατών και επαγγελματιών. Όσον αφορά στο ειδησεογραφικό podcasting, η ευρεία χρήση της λεγόμενης ερμηνευτικής δημοσιογραφίας συνέβαλε στη μετατόπιση των δημοσιογραφικών κανόνων γύρω από το τι αποτελεί αντικειμενική μετάδοση πληροφοριών. Πολύ συχνά οι συνεντεύξεις στα podcast κυμαίνονται από ζωντανές συνομιλίες σε μορφή ερωταπαντήσεων (Q&A) ή προμαγνητοσκοπημένα κομμάτια ήχου που έχουν επεξεργαστεί με τρόπο να προστίθενται συναίσθημα, ένταση και σασπένς στην αφήγηση (Nee & Santana, 2021).

Αυξημένη είναι και η δημιουργία podcasts από τους πολίτες, έχοντας κερδίσει μεγάλη υποστήριξη από το κοινό (Park, 2017). Όσο το κοινό αποκλείεται από τα μέσα ενημέρωσης, μεμονωμένοι πολίτες εφευρίσκουν μεθόδους και τρόπους ώστε να εκφράσουν την άποψή τους, αναζητώντας νέα μέσα που θα τους εκπροσωπούν. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, το διαδίκτυο δημιούργησε έναν «ελεύθερο» χώρο για διαφορετικές και αντικυβερνητικές φωνές, επιτρέποντας ανώνυμους, κατακερματισμένους πολίτες να κινητοποιούν ο ένας τον άλλον ενάντια στα μεγάλα μέσα.

Τέλος, γίνεται σαφές πως το παλιό και το καινούργιο δεν σχηματίζουν αντιθέσεις, παρά μάλλον συνδημιουργούν τον επικοινωνιακό χώρο προσφέροντας στο κοινό τους ενδιαφέρουσες δραστηριότητες για να ασχοληθούν (Bachura-Wojtasik, 2017).

Η ΕΡΕΥΝΑ

Εκπονήσαμε με έρευνα που είχε ως στόχο να μελετήσει την εξέλιξη της πρακτικής του podcasting διεθνώς, από την αρχή της εμφάνισής της ως σήμερα και παράλληλα να περιγράψει την επιρροή που ασκεί το podcasting στο πεδίο των νέων μέσων, ενώ επιχειρείται η διερεύνηση της σχέσης του podcasting με την εφαρμογή της δημοσιογραφικής πρακτικής. Τα ερωτήματα που ετέθησαν με στόχο να βρουν απάντηση μέσα από τη συγκεκριμένη έρευνα, ήταν τα εξής:

• Ε1: Κατά πόσο η τεχνολογία podcasting έχει απήχηση στη νέα γενιά;

• Ε2: Κατά πόσο συνιστά αποτελεσματικό εργαλείο δημοσιογραφικής πρακτικής;

• E3: Ποια είναι η συχνότητα ακρόασης podcasts;

• Ε4: Ποια είναι η θεματολογία που συνήθως επιλέγουν οι ακροατές podcast;

• E5: Ποιοι είναι οι λόγοι ακρόασης podcasts;

• E6: Ποια είναι η γλώσσα προτίμησης;

Το είδος της δειγματοληψίας που επιλέχθηκε ήταν η δειγματοληψία βασισμένη σε διαθέσιμα υποκείμενα, ή δειγματοληψία «ευκολίας» (convenience sampling). Ο συνολικός αριθμός του δείγματος είναι τα 112 άτομα, με το ερευνητικό εργαλείο να γίνεται διαθέσιμο στο κοινό προς για 5 διαδοχικές ημέρες. Το εργαλείο της μεθόδου είναι το δομημένο ερωτηματολόγιο, καθιστώντας επί της ουσίας την έρευνα μια δημοσκόπηση (survey research). Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε διαδικτυακά με τη χρήση του Google Forms, του δωρεάν λογισμικού διαχείρισης ερευνών που προσφέρει η Google. Τα αποτελέσματα αναλύθηκαν τόσο με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος IBM SPSS Statistics 26, όσο και με τη βοήθεια των αυτοματοποιημένων απαντήσεων του λογισμικού Google Forms.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

Δημογραφικά στοιχεία

Ερώτηση 1^η: Φύλο

Αρχικά, όπως παρατηρεί κανείς στο παρακάτω γράφημα, το δείγμα έτυχε να είναι εξίσου διαχωρισμένο αναφορικά με το φύλο. 56 γυναίκες και 56 άνδρες συγκροτούν το συνολικό δείγμα της έρευνας, αποτελούμενο από 112 που έδωσαν τις απαντήσεις τους.

Διάγραμμα 1 – Κατανομή Φύλου

Ερώτηση 2^η: Ηλικιακή ομάδα

Αναφορικά με την ηλικιακή ομάδα του δείγματος, ο τρόπος παρουσίασης ακολουθεί την κατηγοριοποίηση στις συγκεκριμένες ομάδες: η πρώτη επιλογή ήταν η ηλικιακή ομάδα των 18-24, η δεύτερη των 25-34, η τρίτη των 35-44, η τέταρτη των 45-54 και η πέμπτη των 55 και άνω. Το μεγαλύτερο ποσοστό (50.9%) βρίσκεται μεταξύ 25-34 ετών, ενώ στην ηλικιακή ομάδα των 35-44 ετών βρίσκεται το 18.8% του συνολικού δείγματος.

Στην ηλικιακή ομάδα των 18-24 ανήκουν 4 άνδρες και 8 γυναίκες, σε αυτήν των 25-34 ανήκουν 24 άνδρες και 33 γυναίκες, στην ομάδα των 35-44 ανήκουν 16 άνδρες και 5 γυναίκες. Στην τέταρτη ηλικιακή ομάδα των 45-54 ανήκουν 10 άνδρες και 7 γυναίκες, ενώ, τέλος, στην ομάδα των 55 ετών και άνω ανήκουν μόνο 2 άνδρες και 3 γυναίκες.

Διάγραμμα 2 – Ηλικιακή κατανομή

Ερώτηση 3^η: Μορφωτικό επίπεδο

Σχετικά με το μορφωτικό επίπεδο, οι συμμετέχοντες στην έρευνα είχαν να επιλέξουν ανάμεσα στις εξής επιλογές: Απόφοιτος/-η Λυκείου, Ανώτερη μόρφωση (ΙΕΚ κλπ), Ανώτατη μόρφωση (ΑΕΙ/ΤΕΙ), Μεταπτυχιακό / Διδακτορικό και «Άλλο». Το 43.8% του δείγματος έχει ολοκληρώσει ανώτατη εκπαίδευση σε ΑΕΙ/ΤΕΙ, ενώ το 34.8% έχει προχωρήσει και σε μεταπτυχιακές σπουδές.

Σε σχέση με το φύλο, 21 άνδρες και 28 γυναίκες έχουν ολοκληρώσει την ανώτατη μόρφωση (ΑΕΙ/ΤΕΙ), ενώ 11 άνδρες και 6 γυναίκες έχουν ολοκληρώσει την ανώτερη μόρφωση (ΙΕΚ κλπ). 3 άνδρες και 4 γυναίκες είναι απόφοιτοι Λυκείου, ενώ 21 άνδρες και 18 γυναίκες είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού/διδακτορικού.

Διάγραμμα 3 – Μορφωτικό επίπεδο

Ερώτηση 4^η: Απασχόληση

Στο ζήτημα της απασχόλησης δόθηκαν οι εξής επιλογές: Άνεργος/-η, Εργαζόμενος/-η και Φοιτητής/-ια. Το 82.1% του συνολικού δείγματος δήλωσε πως εργάζεται, ενώ το 8.9% πως δεν εργάζεται. Ένα αντίστοιχο ποσοστό (8.9%), δήλωσε πως είναι φοιτητές.

Από αυτούς, οι 4 άνδρες και 6 γυναίκες δεν εργάζονται, 47 άνδρες και 45 γυναίκες εργάζονται, ενώ 5 άνδρες και 5 γυναίκες είναι φοιτητές.

Διάγραμμα 4 – Απασχόληση

Ερωτήσεις προτίμησης σχετικά με τα podcasts

Ερώτηση 5^η: Πόσες φορές την εβδομάδα ακούτε podcasts;

Σχετικά με τη συχνότητα ακρόασης podcast, όπως αναφέρεται στη δεύτερη ενότητα του ερωτηματολογίου, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απαντήσουν στο πόσες φορές την εβδομάδα ακούν podcasts επιλέγοντας ανάμεσα στις παρακάτω επιλογές: Ποτέ, Μια φορά την εβδομάδα, Δυο φορές την εβδομάδα, 3-5 φορές την εβδομάδα, 6 φορές την εβδομάδα, Καθημερινά. Η παρακάτω πίτα (διαθέσιμη μέσω του λογισμικού Google Forms), δηλώνει πως το 47.3% του συνολικού δείγματος ακούει podcasts τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ μόλις το 2.7% προβαίνει σε καθημερινή ακρόαση. Το 21.4% ακούει podcasts δύο φορές την εβδομάδα.

Η έρευνα διεξήγαγε και αποτελέσματα αναφορικά με το φύλο. Πιο συγκεκριμένα, 9 άνδρες και 8 γυναίκες ακούνε podcasts 3-5 φορές την εβδομάδα, ενώ μόνο 1 άνδρας ακούει podcasts 6 φορές την εβδομάδα. Δύο φορές την εβδομάδα ακούνε podcasts 13 άνδρες και 11 γυναίκες, ενώ καθημερινά ακούνε μόνο 1 άνδρας και 2 γυναίκες. Οι περισσότεροι φαίνεται πως προτιμούν να ακούν podcasts μία φορά την εβδομάδα (24 άνδρες και 29 γυναίκες). Τέλος, 8 άνδρες και 6 γυναίκες δεν ακούνε καθόλου podcasts.

Διάγραμμα 5 – Ποσοστό ακρόασης podcasts ανά εβδομάδα

Ερώτηση 6^η: Ποια είναι η θεματολογία που επιλέγετε συνήθως;

Οι προκαθορισμένες επιλογές αναφορικά με την θεματολογία των podcasts ήταν: Επικαιρότητα, Εκπαίδευση, Συνεντεύξεις, Αθλητισμός, Τέχνη (μουσική, βιβλία, κινηματογράφος, ντοκιμαντέρ), Kοινωνικά ζητήματα, Υγεία και άθληση, Tεχνολογία, Αστυνομικά/Crime, Σεξ/Σεξουαλικότητα, Επιστήμη/Ιστορία, Πολιτική/Οικονομία. Παρακάτω διακρίνει κανείς πως η θεματολογία που επιλέγεται ως επί το πλείστον κατά την ακρόαση podcasts είναι τα ζητήματα της επικαιρότητας (42.5%), οι συνεντεύξεις (52.8%), ό,τι έχει να κάνει με την τέχνη (45.3%) και τα κοινωνικά ζητήματα (51.95).

Σε σύγκριση με τα δημογραφικά στοιχεία, η θεματολογία διακρίνεται ως εξής:

Επικαιρότητα: 19 άνδρες και 26 γυναίκες

Εκπαίδευση: 5 άνδρες και 2 γυναίκες

Συνεντεύξεις: 29 άνδρες και 27 γυναίκες

Αθλητισμός: 4 άνδρες και 2 γυναίκες

Τέχνη: 24 άνδρες και 23 γυναίκες

Κοινωνικά ζητήματα: 26 άνδρες και 28 γυναίκες

Υγεία και άθληση: 1 άνδρας και 4 γυναίκες

Τεχνολογία: 2 άνδρες και 1 γυναίκα

Αστυνομικά/Crime: 8 άνδρες και 10 γυναίκες

Σεξ/Σεξουαλικότητα: 5 άνδρες και 9 γυναίκες

Επιστήμη/Ιστορία: 13 άνδρες και 5 γυναίκες

Πολιτική/Οικονομία: 10 άνδρες και 3 γυναίκες

Διάγραμμα 6 – Προτίμηση θεματολογίας

Ερώτηση 7^η: Σε ποια γλώσσα προτιμάτε να ακούτε podcasts;

Στην ερώτηση σχετικά με τη γλώσσα επιλογής έδωσαν απάντηση 108 άτομα. Οι διαθέσιμες επιλογές ήταν: Ελληνικά, Αγγλικά, Και τα δύο και «Άλλο». Οι περισσότεροι (68.5%) ακούνε podcasts στα ελληνικά, ενώ το 25% προτιμά να ακούε και στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Διάγραμμα 7 – Προτίμηση γλώσσας

Ερώτηση 8^η: Ποια στοιχεία θεωρείτε σημαντικά κατά την επιλογή ενός podcast;

Μια ακόμη ερώτηση που ετέθη είχε να κάνει με τα σημαντικά στοιχεία κατά την επιλογή ενός podcast. Δόθηκαν ως διαθέσιμες απαντήσεις η ποιότητα, η ύπαρξη καλεσμένων, η διαδικτυακή παρουσία του οικοδεσπότη, η συχνότητα ανανέωσης των επεισοδίων podcast, η διάρκεά τους και η ύπαρξη ή μη διαφημίσεων. Το 85% των 107 απαντήσεων θεωρεί σημαντική την ποιότητα του περιεχομένου προκειμένου να επιλέξει να ακούσει ένα podcast, ενώ για πολλούς παίζει ρόλο και η παρουσία καλεσμένων. Η συγκεκριμένη ερώτηση συμπεριελάμβανε και την επιλογή «Άλλο», στην οποία δόθηκαν απαντήσεις που ανέφεραν την φωνή του οικοδεσπότη/εκφωνητή του podcast ως ένα σημαντικό στοιχείο κατά την επιλογή.

Διάγραμμα 8 – Σημαντικά στοιχεία κατά την επιλογή podcasts

Ερώτηση 9^η: Ποιες από τις παρακάτω ψηφιακές πλατφόρμες επιλέγετε για την ακρόαση podcasts;

Από τις 107 συνολικές απαντήσεις στην παρακάτω ερώτηση, το 57.9% επιλέγει την ψηφιακή πλατφόρμα Spotify για την ακρόαση podcast, ενώ το 28% επιλέγει να δρομολογείται στην ιστοσελίδα του μέσου που τα φιλοξενεί αυτή καθαυτή. Άλλες επιλογές ήταν τα Apple podcasts, τα Google podcasts, ενώ μπορούσαν να επιλέξουν και αν προτιμούν να ακούν podcasts σε άλλη εφαρμογή ή ιστοσελίδα.

Διάγραμμα 9 – Επιλογή ψηφιακής πλατφόρμας

Ερώτηση 10^η: Πώς ακούτε τα podcast;

Η 10^η ερώτηση είχε ως στόχο τη διεξαγωγή αποτελεσμάτων σχετικά με τον τρόπο ακρόασης podcasts. Οι ερωτώμενοι μπορούσαν να απαντήσουν αν ακούνε podcasts μέσω streaming/συνδρομής/λήψης στην εφαρμογή, ή μέσω streaming/συνδρομής/λήψης στην ιστοσελίδα. Το 51.9% του δείγματος απάντησε πως ακούει podcasts μέσω streaming σε εφαρμογή, ενώ το 23.6% είναι και συνδρομητές σε αυτές. Το 18.9% προτιμά την ανακατεύθυνση στην αντίστοιχη ιστοσελίδα για την ακρόαση podcasts.

Διάγραμμα 10 – Τρόπος ακρόασης podcasts

Ερώτηση 11^η: Σε γενικές γραμμές πόσο από το συνολικό επεισόδιο podcast ακούτε;

Η 11^η ερώτηση αναφερόταν στη συνολική διάρκεια ενός επεισοδίου podcast, με στόχο το να δοθεί απάντηση στο πόσο από το συνολικό επεισόδιο προτιμούν οι ερωτώμενοι να ακούν. Με βάση το ότι μπορούν να επιλέξουν να ακούσουν μόνο λίγα λεπτά, λιγότερο από το μισό, περισσότερο από το μισό, ή ολόκληρο το επεισόδιο, δόθηκαν οι εξής απαντήσεις: από τη συνολική διάρκεια του podcast, το 48.6% ακούει ολόκληρο το podcast, ενώ το 33.6% ακούει περισσότερο από το μισό.

Διάγραμμα 11 – Ποσοστό ακρόασης podcasts (διάρκεια)

Ερώτηση 12^η: Για ποιους από τους παρακάτω λόγους ακούτε podcasts;

Τέλος, η τελευταία ερώτηση αναφερόταν στους λόγους ακρόασης podcasts. Οι διαθέσιμες απαντήσεις ήταν: Ενημέρωση για την επικαιρότητα/διάφορα θέματα ενδιαφέροντος, Ψυχαγωγία, Ανάπτυξη της προσωπικότητας, Επιτρέπουν την ταυτόχρονη ενασχόληση με άλλα πράγματα (multitasking) και «Άλλο». το 60.4% ακούει podcasts προκειμένου να ενημερωθεί για την επικαιρότητα, ενώ το 55.7% για να ψυχαγωγηθεί. Επειδή τα podcasts παρέχουν μεγάλη ευελιξία κατά την κατανάλωσή τους, το 45.3% δήλωσε πως τα ακούει επειδή επιτρέπουν την ταυτόχρονη διεξαγωγή άλλων δραστηριοτήτων (multitasking). Η ερώτηση περιείχε και την επιλογή «Άλλο», στην οποία δόθηκαν ορισμένες απαντήσεις.

Διάγραμμα 12 – Λόγοι ακρόασης podcasts

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η συγκεκριμένη έρευνα κατέγραψε και παρουσίασε αναλυτικά την εξέλιξη και ανάπτυξη της πρακτικής του podcasting ως νέα τάση μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο ψηφιακό περιβάλλον. Λαμβάνοντας υπόψη και το θεωρητικό πλαίσιο, στο οποίο συζητήθηκαν εκτενώς διάφορα θέματα, μπορεί κανείς να εξάγει ορισμένες τελικές σκέψεις πάνω στις νέες τάσεις στη δημοσιογραφία, αλλά και για την τεχνολογία podcasting, ως μιας πρακτικής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δημοσιογραφικούς σκοπούς.

Είναι γεγονός ότι εντασσόμενη μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον, ή επηρεαζόμενη από τις νέες τεχνολογίες, η πρακτική της δημοσιογραφίας αναπόφευκτα θα επιφέρει νέες τάσεις στους διάφορους τρόπους εφαρμογής της. Σε γενικές γραμμές, η ψηφιοποίηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια κατάφερε να διασφαλίσει τη διαφάνεια σε όλα τα στάδια της παραγωγής, δίνοντας τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται οι κατασκευαστές σε αιτήματα πελατών, αλλά και να εξαλείφουν αστοχίες και προβλήματα, όπου αυτά υπάρχουν (Sopoeva et al., 2020).

Το παραπάνω σημαίνει πως η δημοσιογραφία δεν παραμένει ανεπηρέαστη από την επιταχυνόμενη και σχεδόν σαρωτική εγκαθίδρυση των ψηφιακών τεχνολογιών. Για παράδειγμα, όσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) εδραιώνονται στα newsrooms, η συνειδητοποίηση πως τα πρώτα επηρεάζουν τη δημοσιογραφία ενισχύεται και προκαλεί σκέψεις για το μέλλον της (Newman, 2011). Σε κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο, αυτό που έχουν καταφέρει τα social media ως νέα τάση, είναι πως έδωσαν το βήμα σε πολιτικούς παράγοντες να αψηφήσουν τα παραδοσιακά μέσα και να μεταδώσουν το μήνυμά τους απευθείας στο κοινό, μέσα από τον προσωπικό λογαριασμό τους σε κάποια πλατφόρμα. Η ίδια συμπεριφορά υιοθετήθηκε και από τους δημοσιογράφους, με αποτέλεσμα να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο οι περισσότεροι καταναλώνουμε τις ειδήσεις (Crilley & Gillespie, 2019).

Στο ίδιο πλαίσιο, τα social media επέτρεψαν τη συμμετοχή των πολιτών στη δημιουργία και παραγωγή, αλλά και στη μετάδοση των ειδήσεων. Αυτό γίνεται αντιληπτό ως το άνοιγμα των θυρών, που τελεί προς το συμφέρον της δημοσιογραφίας (Bentivegna & Marchetti, 2017). Συμπεραίνεται, επομένως, πως όσο περισσότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε ειδήσεις μέσα από τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και αλληλεπιδρούν με δημοσιογράφους και πρακτορεία ειδήσεων, οι τρόποι με τους οποίους καταναλώνονται οι ειδήσεις επηρεάζονται (Lee et al., 2017).

Από τα παραπάνω μπορεί κανείς να αντιληφθεί πως η τεχνολογία του podcasting, στην οποία επικεντρώθηκε η συγκεκριμένη εργασία, υπήρξε το αποτέλεσμα μια ευνοϊκής συγκυρίας που βοηθήθηκε κατά πολύ από την εξέλιξη της τεχνολογίας στα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας, αποτελώντας επί της ουσίας την απώτερη συνέπεια της αναδυόμενης τάσης της σύγκλισης των μέσων (media convergence). Η σύγκλιση για τα μέσα αποτελεί ένα παράθυρο προς μια ευκαιρία ώστε τα παραδοσιακά μέσα να συμβαδίσουν με τις νέες τεχνολογίες, γι’ αυτό και η ενσωμάτωση περιεχομένου σε πλατφόρμες μέσων είναι μέρος του στόχου της σύγκλισης για τους οργανισμούς των μέσων ενημέρωσης (Sari et al., 2021).

Η θεωρητική μελέτη ανέδειξε τα διάφορα χαρακτηριστικά των podcasts, όπως το συνδυασμό διαδικτυακού ηχητικού περιεχομένου και τις ροές RSS ως σύστημα διανομής, και την απελευθέρωση και αποδέσμευση των ακροατών από τις έννοιες του χρόνου και του τόπου. Είναι τόσο εύκολη η πρόσβαση στα podcasts, που ακόμα και η δημιουργία τους εκ μέρους των πολιτών-χρηστών έχει καταστεί μια νέα τάση και μια βασική έκφανση του user-generated content. Ακόμα και σε δημοσιογραφικό επίπεδο, το podcasting μπορεί, τουλάχιστον παγκοσμίως, να θεωρηθεί ένα εργαλείο το οποίο αξιοποιείται τόσο από δημοσιογράφους, όσο και από χρήστες, για το σχολιασμό της επικαιρότητας, για τη διεξαγωγή συνεντεύξεων, την παρουσίαση ενός θέματος εις βάθος κτλ.

H ποσοτική έρευνα, από την άλλη, ανέδειξε ορισμένα συμπεράσματα: οι ερωτώμενοι απάντησαν πως ακούν podcasts μια φορά την εβδομάδα ως επί το πλείστον, που σημαίνει πως η πρακτική αυτή δεν έχει καταφέρει να ενσωματωθεί ακόμα πλήρως στην καθημερινότητά τους, σε σχέση ίσως με άλλα είδη και πλατφόρμες ψυχαγωγίας και περιεχομένου, όπως είναι το streaming μουσικής, οπτικοακουστικού περιεχομένου (Netflix, Amazon κτλ).

Η επικαιρότητα, οι συνεντεύξεις, τα κοινωνικά ζητήματα και η τέχνη είναι τα θέματα που επιλέγονται συνήθως από τους ερωτώμενους, γεγονός που ίσως αναδεικνύει μια τάση να παραμένουν εξοικειωμένοι με τα γεγονότα της καθημερινότητας και να τα παρακολουθούν. Η μεγαλύτερη μερίδα του δείγματος προτιμά να ακούει podcasts στα ελληνικά, με την ποιότητα του περιεχομένου να κρίνεται άκρως σημαντική και την ψηφιακή πλατφόρμα του Spotify να αναδεικνύεται ως το πιο δημοφιλές μέσο ακρόασης/streaming.

Σχεδόν η μισή μερίδα του δείγματος ακούει ολόκληρο το επεισόδιο podcast, ενώ ένα ποσοστό 39.3% θεωρεί πως τα podcasts αποτελούν μια αξιοσημείωτη μορφή νέου μέσου, γεγονός που αποδεικνύει τη μερική αποδοχή τους. Μπορεί, σε σχέση με άλλες μορφές περιεχομένου, να μην προτιμούν τα podcasts (ή, έστω, να κρατούν ουδέτερη στάση), ωστόσο, θεωρούν πως αυτά αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για τους δημοσιογράφους και πως σε κάποιο βαθμό είναι το μέλλον της ηχητικής ψυχαγωγίας. Το μισό και παραπάνω ποσοστό του δείγματος πιστεύουν πως αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφόρησης για διάφορα ζητήματα.

To μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των νέων ηλικίας 25-34 και, το γεγονός πως οι ερωτώμενοι ακούν, έστω και μία φορά την εβδομάδα, ένα ολόκληρο επεισόδιο podcast, υποδηλώνει μια θετική στάση απέναντι σε αυτά. Μπορεί να μην έχουν ενσωματωθεί πλήρως στην καθημερινότητά τους, κι αυτό να οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως η δημοφιλία των podcasts, η επικράτηση άλλων μορφών ψυχαγωγίας/περιεχομένου, η μη εξοικείωση με το συγκεκριμένο είδος, ωστόσο θεωρείται μια αξιοσημείωτη μορφή νέου μέσου και μια θετική μετεξέλιξη του παραδοσιακού μέσου του ραδιοφώνου. Επίσης, παρατηρείται σχεδόν ομόφωνη συμφωνία πως το είδος των podcasts παρέχει πλήρη ευκολία στον τρόπο ακρόασης, χωρίς περιορισμούς.

Το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος επιλέγει podcasts που πραγματεύονται ζητήματα της επικαιρότητας, συνεντεύξεις, αλλά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει μια ταύτιση των podcasts με ένα μέσο στο οποίο προσφεύγει κανείς για να ενημερωθεί για κάτι, ή για να ακούσει κάτι που αναλύεται σε βάθος, σαν την ακουστική εκδοχή ενός ντοκιμαντέρ, ενός άρθρου, ή μιας τηλεοπτικής εκπομπής. Είναι, συνεπώς, εμφανής η συσχέτιση των podcasts με τη δημοσιογραφία. Επιπλέον, παρατηρείται θετική στάση στην άποψη πως τα δημοσιογραφικά podcasts πρέπει να ενσωματώνουν στοιχεία υποκειμενικότητας και αφήγησης και πως αυτά αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για τους δημοσιογράφους. Παρ’ όλα αυτά, δεν παρατηρείται να έχει αλλάξει ο τρόπος κατανάλωσης των ειδήσεων εξαιτίας της εμφάνισης και ανάδυσης των podcasts.

Tα συμπεράσματα αυτά δεν συνιστούν γενίκευση για το γενικότερο πληθυσμό, ωστόσο αποτελούν μια στοιχειώδη, πρωτόλεια, ίσως, σφυγμομέτρηση για την απήχηση των podcasts στο ελληνικό κοινό. Αυτό που μπορεί να καταγραφεί με βεβαιότητα, είναι αυτό που έχει μελετηθεί αναλυτικά στο θεωρητικό μέρος της παρούσας εργασίας: πως στα χρόνια της ψηφιακής εποχής και των νέων μέσων, τα παραδοσιακά μέσα συνεχίζουν να επηρεάζουν σημαντικά την κατασκευή της πραγματικότητας, παρά το γεγονός ότι οι ισορροπίες έχουν αλλάξει δραστικά. Και ναι, νέα μέσα όπως τα social media και νέες τάσεις όπως το podcasting, προσφέρουν νέες ευκαιρίες για να διευρύνει ένας δημοσιογράφος τον αντίκτυπο της δουλειάς του, παρέχοντας νέες αφηγήσεις, αυτό όμως δεν έχει οδηγήσει σε εντελώς καινούργιους κανόνες και στη ριζική αλλαγή της δουλειάς του δημοσιογράφου, ούτε το έχει καταστήσει ένα απόλυτα μαζικό μέσο (ακόμη).

Το ίδιο ισχύει και για τους χρήστες, οι οποίοι είναι μεν δεκτικοί στις νέες τάσεις, ωστόσο χρειάζονται ίσως μεγαλύτερη εξοικείωση προκειμένου να επιδείξουν απόλυτα θετική στάση απέναντι σε αυτές. Στην περίπτωση του podcasting, για παράδειγμα, παρατηρείται μια ουδέτερη προς θετική στάση. Οι χρήστες δεν είναι πλήρως αφοριστικοί, μοιάζουν να αποδέχονται την ύπαρξη του podcasting ως κάτι που υφίσταται και επηρεάζει με τον τρόπο του τον ψηφιακό κόσμο των μέσων, ωστόσο ο χαμηλός βαθμός εξοικείωσης δεν τους καθιστά άνετους ώστε να το εντάξουν στην καθημερινότητά τους πιο άμεσα και λειτουργικά.

Είναι γεγονός πως η δημοσιογραφική παραγωγή αντιμετωπίζει την πρόκληση της μόνιμης προσαρμογής και αλλαγής κυρίως όσον αφορά στους χρήστες, οι οποίοι εντός του ψηφιακού περιβάλλοντος έχουν τεράστια ελευθερία πρόσβασης στην κατανάλωση και στη διάδοση ειδήσεων. Παρ’ όλα αυτά, το καθήκον της δημοσιογραφίας δεν είναι να αυξήσει τα likes και την εικονική αποδοχή εκ μέρους του κοινού, αλλά να βελτιώσει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής των πολιτών (Sánchez et al., 2019).

Τέλος, η παρούσα έρευνα κλείνει με την ελπίδα να σταθεί η αφορμή για περαιτέρω μελέτη επί του θέματος. Μπορεί να θεωρηθεί πως έθεσε ένα πρώτο θεμέλιο στη μελέτη του podcasting σε σχέση με τη δημοσιογραφία στην Ελλάδα, εντούτοις το podcasting ως νέα τάση στη δημοσιογραφία μπορεί να ερευνηθεί και ποιοτικά, μέσα από την ενδελεχή μελέτη δημοσιογραφικών podcasts ως προς το περιεχόμενο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, με σκοπό να βρεθούν, για παράδειγμα, ομοιότητες με πιο γνωστές, καθιερωμένες, παραδοσιακές μορφές δημοσιογραφικού περιεχομένου (ειδησεογραφικά άρθρα, ντοκιμαντέρ κτλ). Μια άλλη πρόταση θα ήταν να μελετηθεί το podcasting από την πλευρά της δημοσιογραφίας των πολιτών (citizen journalism) με ειδική έμφαση στο ανεξάρτητο podcasting και στις σχετικές αλληλεπιδράσεις. Η μελέτη του podcasting στη χώρα μας, με μια αναλυτική παρουσίαση των τάσεων στη θεματολογία, τα είδη περιεχομένου, τον τρόπο παραγωγής κτλ, θα ήταν επίσης μια πρόταση για μελλοντική έρευνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bachura-Wojtasik, J. (2017). New communication practices on the radio and in the audiosphere. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica. 43. 10.18778/1505-9057.43.04.

Bentivegna, S. & Marchetti, R. (2017). Journalists at a crossroads: Are traditional norms and practices challenged by Twitter?. Journalism. 19. 146488491771659. 10.1177/1464884917716594.

Berry, R. (2006). Will the iPod Kill the Radio Star? Profiling Podcasting as Radio. Convergence: The International Journal Of Research Into New Media Technologies, 12(2), 143-162. doi: 10.1177/1354856506066522

Bonini, T. (2015). The ‘Second Age’ of Podcasting: reframing Podcasting as a New Digital Mass Medium. Quaderns Del CAC, 41(18), 21–30.

Bottomley, A. (2015). Podcasting: A Decade in the Life of a “New” Audio Medium: Introduction. Journal of Radio & Audio Media. 22. 164-169. 10.1080/19376529.2015.1082880.

Crilley, R., & Gillespie, M. (2019). What to do about social media? Politics, populism and journalism. Journalism, 20(1), 173–176. https://doi.org/10.1177/1464884918807344

Geoghegan, M., & Klass, D. (2008). Podcast Solutions: The Complete Guide to Audio and Video Podcasting (2nd ed., p. 6). New York: Apress L.P.

Hammersley, B. (2004, February 11). Audible revolution. The Guardian. Retrieved from http://www.theguardian.com/media/2004/feb/12/broadcasting.digitalmedia

Lee, S. K., Lindsey, N. J., & Kim, K. S. (2017). The effects of news consumption via social media and news information overload on perceptions of journalistic norms and practices. Computers in Human Behavior, 75, 254–263. https://doi.org/10.1016/J.CHB.2017.05.007

Lonn, S., and Teasley, S. D. (2009). “Podcasting in Higher Education: What Are the Implications for Teaching and Learning?” Internet and Higher Education 12:88–92.

Markman, K. M. (2012). Doing radio, making friends, and having fun: Exploring the motivations of independent audio podcasters. New Media & Society, 14(4), 547–565. https://doi.org/10.1177/1461444811420848

Markman, K. & Sawyer, C. (2014). Why Pod? Further Explorations of the Motivations for Independent Podcasting. Journal of Radio & Audio Media. 21. 20-35. 10.1080/19376529.2014.891211.

McHugh, S., (2020). Wide angle: Podcasts: Radio reinvented. Retrieved from https://policycommons.net/artifacts/986124/wide-angle/ on 12 Jun 2022. CID: 20.500.12592/44wqn8.

Nee, R. & Santana, A. (2021). Podcasting the Pandemic: Exploring Storytelling Formats and Shifting Journalistic Norms in News Podcasts Related to the Coronavirus. Journalism Practice. 1-19. 10.1080/17512786.2021.1882874.

Newman, N. (2011). Mainstream media and the distribution of news in the age of social media. Published by the Reuters Institute for the Study of Journalism.

Παπαθανασόπουλος, Σ. (2020). Ανάμεσα σε 4 οθόνες, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη

Park, C. (2017). Citizen news podcasts and engaging journalism: The formation of a counter-public sphere in South Korea. Pacific Journalism Review, 23(1), 245-262. doi: 10.24135/pjr.v23i1.49

Prince, B. F. (2020) ‘Podcasts: The Potential and Possibilities’, Teaching Sociology, 48(4), pp. 269–271. doi: 10.1177/0092055X20959837.

Sánchez, J. L. M., Ruiz, M. J. U., & Casa, J. M. H. d. l. (2019). Journalistic innovation and digital society: An adaptation of journalism studies. Revista Latina de Comunicación Social, 74.

Sari, Ε. & Irawan, R. & Mone, J. & Aras, M. (2021). Challenges of Sustainability in Radio Broadcasting Towards a Media Convergence Era by Marketing Public Relations Activities to Create Awareness of Prambors Radio in Indonesia. 10.2991/aebmr.k.210305.031.

Sopoeva, I & Kamberdieva, S & Dedegkaev, V & Gutieva, A. (2020). Innovative technologies and digitalization in radio electronics. Journal of Physics: Conference Series. 1515. 042020. 10.1088/1742-6596/1515/4/042020.

Stephani, N., Rachmawaty, M., & Dyanasari, R. (2021). Why We Like Podcasts: A Review of Urban Youth’s Motivations for Using Podcasts. Mediator: Jurnal Komunikasi, 14(1), 99-112. doi: 10.29313/mediator.v14i1.7609