Οι συνεχώς διευρυνόμενες δυνατότητες επικοινωνίας, μάθησης και ψυχαγωγίας που παρέχει η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία στα παιδιά και τους έφηβους είναι ασύγκριτα περισσότερες και διαφορετικές από αυτές που είχαν οι γονείς τους και γενικότερα οι προηγούμενες γενιές. Τα παιδιά και οι έφηβοι αυτοί που μεγάλωσαν στη δεκαετία της ανόδου του Web 2.0 πλοηγούνται καθημερινά σε διάφορες πλατφόρμες στο διαδίκτυο: δημιουργούν προφίλ σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, περιπλανώνται σε εικονικούς κόσμους, κάνουν chat, παίζουν παιχνίδια με συμπαίκτες και «αντιπάλους» από όλο τον κόσμο, χρησιμοποιούν υπηρεσίες εντοπισμού γεωγραφικού στίγματος (geolocation), δημιουργούν, μοιράζονται και καταναλώνουν περιεχόμενο.[1] Πολλές δε από αυτές τις νέες μορφές κοινωνικοποίησης της ύστερης νεωτερικότητας πραγματοποιούνται, πλέον, παράλληλα και επιπλέον μέσω ενός μεγάλου φάσματος διαδικτυακών και κινητών εφαρμογών (apps) και συσκευών.[2] Με την ευρεία, ωστόσο, διάδοση του έξυπνου τηλέφωνου, της ταμπλέτας, της κονσόλας παιχνιδιών και φυσικά του φορητού υπολογιστή, τα παιδιά εκθέτουν στο διαδίκτυο ολοένα και περισσότερο τα προσωπικά τους δεδομένα εκχωρώντας, έτσι, μέρος της ιδιωτικότητάς τους.

Στην πρόσφατη έρευνα «Γονείς, έφηβοι και ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο» του Pew[3] αποτυπώνεται η έντονη ανησυχία που διακατέχει τους γονείς στις Η.Π.Α. για το πώς χρησιμοποιούν τα παιδιά τους το διαδίκτυο και για το γεγονός ότι η συμπεριφορά τους καταγράφεται από τρίτους. Eιδικότερα:

• 81% των γονέων εφήβων που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο δηλώνει ότι ανησυχεί για τον όγκο και το εύρος των πληροφοριών που οι διαφημιστές/διαφημιζόμενοι είναι δυνατόν να γνωρίζουν σχετικά με τη διαδικτυακή συμπεριφορά του παιδιού τους.
• τρεις στους τέσσερις (72%) ερωτηθέντες γονείς είναι ανήσυχοι για το πώς συναναστρέφεται το παιδί τους άτομα που δεν γνωρίζουν.
• 69% ανησυχεί μήπως η συμπεριφορά του παιδιού τους στο διαδίκτυο επηρεάσει τις σπουδές ή το επαγγελματικό του μέλλον και ανάλογο ποσοστό ανησυχεί για το πώς διαχειρίζεται το παιδί του τη διαδικτυακή του φήμη.

Η έρευνα αποκαλύπτει, περαιτέρω, ότι πολλοί γονείς λαμβάνουν μέτρα όπως, για παράδειγμα, να συζητούν με τα παιδιά αλλά, συγχρόνως, ελέγχουν και τα ψηφιακά αποτυπώματά τους ερευνώντας τους υπολογιστές που αυτά χρησιμοποιούν και τις ιστοσελίδες που επισκέπτονται. Πιο συγκεκριμένα:

• 59% των γονέων εφήβων που είναι χρήστες ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης δηλώνει ότι έχει συζητήσει με τα παιδιά του επειδή ήταν ανήσυχα  για κάτι που αναρτήθηκε στο προφίλ τους.
• 39% έχει βοηθήσει το παιδί του να προσαρμόσει τις «ρυθμίσεις απορρήτου» σε μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης.
• ένας στους δύο (50%) δηλώνει ότι έχει χρησιμοποιήσει λογισμικό γονικού ελέγχου ή άλλα μέσα αποκλεισμού, φιλτραρίσματος ιστοσελίδων ή ελέγχου των δραστηριοτήτων του παιδιού τους στο διαδίκτυο.
• 42% έχει κάνει έρευνα με βάση το όνομα του παιδιού του στο διαδίκτυο έτσι ώστε να διαπιστώσει τι πληροφορίες είναι διαθέσιμες για αυτό.
• οι μισοί σχεδόν (44%) γονείς αναφέρουν ότι έχουν διαβάσει την πολιτική προστασίας της ιδιωτικότητας στους δικτυακούς τόπους ή ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί το παιδί τους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ολοένα και περισσότεροι γονείς γίνονται οι ίδιοι χρήστες ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης αν και εντοπίζεται μεγάλη διαφοροποίηση ανάλογα με την ηλικία και το μορφωτικό τους επίπεδο:

• 66% όσων έχουν παιδί μεταξύ 12-17 χρονών, δηλώνει ότι χρησιμοποιεί μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης.
• 82% των γονέων κάτω των 40 χρονών αναφέρει ότι χρησιμοποιεί ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (όπως το Facebook ή το Twitter) ενώ αντίθετα για τους άνω των 40 το ποσοστό είναι αρκετά χαμηλότερο (61%).
• οι γονείς με πανεπιστημιακή εκπαίδευση επιδεικνύουν μεγαλύτερο βαθμό ενασχόλησης με τα κοινωνικά μέσα: τρεις στους τέσσερις γονείς (74%) που είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου χρησιμοποιούν ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης ενώ το ποσοστό είναι αρκετά χαμηλότερο (59%) για τους γονείς που δεν έχουν ανώτατη εκπαίδευση.

Διαπιστώνεται, επίσης, ότι οι γονείς δημιουργούν «επαφές» με τα παιδιά τους στα κοινωνικά μέσα έτσι ώστε να τα επιτηρούν απλά -χωρίς, δηλαδή, να παρεμβαίνουν. Πολλοί, ωστόσο, έχουν ενεργή παρουσία: ένας στους δύο γονείς (50%) που χρησιμοποιούν ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης δηλώνει ότι έχει σχολιάσει ή απαντήσει σε κάτι που αναρτήθηκε στο προφίλ του παιδιού του.

Κλίμα ανησυχίας για τη χρήση του διαδικτύου από τους νεαρούς Ευρωπαίους επικρατεί και στη Γηραιά Ήπειρο: ένας στους τρεις γονείς ανησυχεί μήπως το παιδί του έρθει σε επαφή με κάποιον άγνωστο (33%) και επίσης μήπως δει ακατάλληλο περιεχόμενο στο διαδίκτυο (32%).[4] Σύμφωνα με το Δίκτυο ΕU Kids Online[5] oι περισσότεροι γονείς (70%) συζητούν με τα παιδιά τους για τη χρήση του διαδικτύου από αυτά και ένας στους δύο μένει κοντά τουςόταν αυτάπλοηγούνται (58%). Επιπλέον, ένας στους δύο (56%) δηλώνει ότι λαμβάνει μέτρα όπως το να συστήσει στο παιδί του πώς να συμπεριφέρεται στο διαδίκτυο, να συζητά για θέματα που μπορεί να το ενοχλήσουν (52%), ή να το βοηθήσει σχετικά με κάτι που προέκυψε στο παρελθόν (36%).

Στην ίδια έρευνα επισημαίνεται ότι η χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων για την ασφάλεια είναι σχετικά χαμηλή: ένας στους τρεις γονείς (28%) εμποδίζει την πρόσβαση ή τοποθετεί φίλτρο για ιστοσελίδες και/ή 24% ερευνά τις ιστοσελίδες που επισκέφτηκε το παιδί του. Και οι γονείς και τα παιδιά θεωρούν τη γονική διαμεσολάβηση χρήσιμη -ειδικά αυτά που είναι μικρότερης ηλικίας (9-12 χρονών). Οι περισσότεροι γονείς (85%) δηλώνουν πως έχουν αυτοπεποίθηση για τον κρίσιμο ρόλο τους και αισθάνονται ότι μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους να αντιμετωπίσει κάτι που το ενοχλεί στο διαδίκτυο. Επίσης, οι γονείς εμπιστεύονται την ικανότητα του παιδιού τους να αντιμετωπίσει στο διαδίκτυο καταστάσεις που μπορεί να το ενοχλήσουν (79%). Σε άλλη και σχετική με τη γονική διαμεσολάβηση έρευνα του ΕU Kids Online 36% των ερωτηθέντων παιδιών σημειώνει ότι οι γονείς του γνωρίζουν αρκετά ή μάλλον αρκετά (32%) για τη χρήση του διαδικτύου που αυτό κάνει.[6] Παράλληλα, όμως, ένα στα τρία παιδιά (29%) αναφέρει ότι συχνά αγνοεί τους γονείς του.[7]

Καθοριστικός θεωρείται και ο ρόλος του εκπαιδευτικού: ένα στα δύο παιδιά πιστεύει ότι οι δάσκαλοί του έχουν ασχοληθεί με το πώς αυτό χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και ποσοστό 73% των παιδιών δηλώνει ότι οι δάσκαλοι του έχουν ασχοληθεί ενεργά όταν αυτό τους ζητήθηκε. Συγκρίνοντας ποσοτικά τις συμβουλές σχετικά με την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, ο μεγαλύτερος αριθμός προέρχεται από τους γονείς (63%), λιγότερο από τους δασκάλους (58%), και τέλος από τους συνομήλικους (44%) των παιδιών. Σε γενικές γραμμές, εντοπίζεται και η ανάγκη σαφώς μεγαλύτερου βαθμού ενημέρωσης, αφού οι περισσότεροι γονείς επιζητούν επιπλέον πληροφόρηση για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά. Χαρακτηριστικά μόνο το 9% των γονέων δηλώνει ότι δεν χρειάζεται περαιτέρω ενημέρωση για την ασφάλεια στο διαδίκτυο.[8]

Μεγαλύτερο του μέσου όρου στην Ε.Ε. είναι το ποσοστό των Ελλήνων γονέων που δηλώνει ότι ανησυχεί πολύ μήπως το παιδί του δει ακατάλληλο περιεχόμενο (35%) ή συναναστραφεί με αγνώστους στο διαδίκτυο (35%).[9] Στο πλαίσιο του EU Kids Online, η Λίζα Τσαλίκη (2012) σημειώνει για την Ελλάδα ότι αποτελεί χώρα «χαμηλής χρήσης, χαμηλής επικινδυνότητας», όπου τα μικρότερα ποσοστά χρήσης διαδικτύου -σε σχέση με άλλες χώρες-συνεπάγονται μικρότερη έκθεση σε διαδικτυακούς κινδύνους. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι όσο αυξάνονται τα ποσοστά χρήσης διαδικτύου -κυρίως με τη χρήση έξυπνων τηλεφώνων- θα αυξάνεται και το ποσοστό επικινδυνότητας.[10] Τα ευρήματα της σχετικής έρευνας καταδεικνύουν ότι οι γονείς στην Ελλάδα θέτουν κάποιους περιορισμούς στα παιδιά τους όσον αφορά στη χρήση ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης: 42% δηλώνει ότι δεν επιτρέπει στα παιδιά τους να τις χρησιμοποιούν, 13% τους επιτρέπει να τις χρησιμοποιούν είτε με άδεια είτε με επιτήρηση και 45% τους επιτρέπει να έχουν ένα προφίλ σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης και να το χρησιμοποιούν οπουδήποτε. Το ποσοστό ενεργητικής διαμεσολάβησης των γονέων στην Ελλάδα είναι λίγο μικρότερο -84% σύμφωνα με τα παιδιά- από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (90%), ενώ το 92% ισχυρίζεται ότι υπάρχει κάποια μορφή ενεργητικής διαμεσολάβησης -που είναι λίγο πιο πάνω από τον μέσο όρο (90%).[11] Ένας στους τέσσερις Έλληνες γονείς (24%) δηλώνει ότι χρησιμοποιεί φίλτρα για τη χρήση διαδικτύου του παιδιού τους στο σπίτι και περίπου ένας στους πέντε (22%) λογισμικό γονικού ελέγχου, ποσοστά τα οποία είναι χαμηλότερα του μέσου όρου στην Ε.Ε. (33% και 27% αντίστοιχα). Χαμηλότερο του Ευρωπαϊκού μέσου όρου (13%) είναι, επίσης, το ποσοστό των παιδιών που ενοχλήθηκαν ή κινδύνεψαν από κάτι στο διαδίκτυο και χρησιμοποίησαν εργαλεία αναφοράς (reporting tools) στην Ελλάδα (7%).[12]

Με αφορμή, εξάλλου, τον εορτασμό της Ημέρας Ασφαλέστερου Διαδικτύου 2013 το Δίκτυο ΕU Kids Online δημοσίευσε νέα έρευνα[13] σύμφωνα με την οποία:

• τα παιδιά ανησυχούν περισσότερο για το περιεχόμενο (58%) και πολύ λιγότερο (19%) για κινδύνους που αφορούν συμπεριφορές στο διαδίκτυο, ενώ το 13% ανησυχεί για τους κινδύνους που συνδέονται μετις συναναστροφές του.
• ένα τέταρτο των κινδύνων που αναφέρθηκαν πρώτοι από τα παιδιά αφορά πορνογραφικό περιεχόμενο ενώ το βίαιο περιεχόμενο αποτελεί το δεύτερο πιο συνηθισμένο κίνδυνο (18%).
• ένα στα τρία παιδιά (32%) θεωρεί ως πιο συχνή πηγή κινδύνου τις ιστοσελίδες διαμοιράσματος βίντεο (π.χ. YouTube) με τις ιστοσελίδες να έρχονται δεύτερες (29%) ενώ ακολουθούν οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (13%) και τέλος τα παιχνίδια (10%).

Οι Duerager και Livingstone (2012) εξηγούν ότι η γονική διαμεσολάβηση μέσω της επιβολής περιορισμών μειώνει μεν την επικινδυνότητα αλλά συγχρόνως και τις διαδικτυακές ευκαιρίες και δεξιότητες. Υπό αυτό το πρίσμα, τονίζεται η αναγκαιότητα της ενεργούς γονικής διαμεσολάβησης (τη συζήτηση με τα παιδιά και την παρακίνησή τους για εξερεύνηση του διαδικτύου, τη συμμετοχή των γονέων σε διαδικτυακές δραστηριότητες με τα παιδιά) η οποία συνδέεται με τη δημιουργία περισσότερων και όχι λιγότερων διαδικτυακών ευκαιριών και δεξιοτήτων.[14]

Κοντολογίς, η προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο είναι ζωτικής σημασίας για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη και η ασφάλεια στο ψηφιακό περιβάλλον. Νέα προϊόντα και υπηρεσίες εμφανίζονται διαρκώς στο διαδίκτυο με δυνητικό αντίκτυπο στην προσωπικότητα και την ασφάλεια των παιδιών. Η νέα γενιά πρέπει -με την απαραίτητη συμβολή των εκπαιδευτικών- να εξοπλιστεί με καλύτερες ψηφιακές δεξιότητες έτσι ώστε να αναπτύξει πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς αυτοπροστασίας και υπευθυνότητας.

Επιπλέον, οι γονείς οι ίδιοι, έχοντας πρωταρχικό ρόλο στη διαδικασία μάθησης αυτή είναι αναγκαίο να ανανεώνουν τις απαραίτητες γνώσεις για να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους έτσι ώστε αυτά να μάθουν να αξιοποιούν το διαδίκτυο με δημιουργικό τρόπο.[15] H αγορά από την πλευρά της πρέπει να ενισχύσει την ασφάλεια στο διαδίκτυο και να διαχειριστεί με μεγαλύτερη υπευθυνότητα τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά αφού η τήρηση των κανόνων -με την εφαρμογή πρακτικών αυτορρύθμισης ή συρρύθμισης[16] θα αυξήσει την εμπιστοσύνη τόσο των παιδιών όσο και των γονέων στο διαδίκτυο με δυνητικά οφέλη για όλους τελικά. Μόνο έτσι το διαδίκτυο θα αποτελέσει μια πραγματικά μεγάλη ευκαιρία για τους αυριανούς ψηφιακούς πολίτες και ουσιαστικά για την ίδια την κοινωνία.

Ηλίας Αθανασιάδης

Διαβάστε επίσης:

ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: Η ΝΙΚΗ ΜΙΑΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΤΑΣΕΙΣ«ΦΥΓΗΣ» ΑΠΟ ΤΟ FACEBOOK